Działalność kontroli skarbowej reguluje ustawa z 28 września 1991 roku o kontroli skarbowej (DzU nr 100, poz. 442). Celem kontroli skarbowej jest ochrona interesów i praw majątkowych Skarbu Państwa oraz zapewnienie skuteczności wykonywania zobowiązań podatkowych i innych należności stanowiących dochód budżetu państwa lub państwowych funduszy celowych.
Celem kontroli skarbowej jest również badanie zgodności z prawem gospodarowania mieniem innych państwowych osób prawnych. Aparat kontroli skarbowej, podobnie jak aparat poboru podatków, składa się z kilku powiązanych ze sobą organów administracyjnych.
Urzędy kontroli skarbowej
To najmniejsze jednostki kontroli skarbowej, wykonujące właściwe czynności kontrolne. Zlokalizowane są na terenie każdego województwa w Polsce, a na ich czele stoją dyrektorzy poszczególnych urzędów kontroli skarbowej. Organizują oni pracę urzędu, ustalają plan kontroli i upoważniają inspektorów do przeprowadzenia kontroli. Nie mają jednak prawa do ingerencji w toku czynności kontrolnych.
Dyrektor urzędu jest mianowany, na wniosek Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej, przez Ministra Finansów. Może on być jednocześnie inspektorem kontroli skarbowej.
Do głównych zadań urzędów kontroli należy:
- kontrola rzetelności deklarowanych podstaw opodatkowania oraz poprawności obliczania i wpłacania podatków i innych należności pieniężnych budżetu państwa i państwowych funduszy celowych,
- kontrola celowości i legalności wydatkowania środków budżetowych oraz poprawności obliczania i wykorzystywania dotacji budżetowych,
- badanie zgodności z prawem wykorzystywania i rozporządzania mieniem państwowym, a w szczególności ujawnianie niedoborów i innych szkód w tym mieniu,
- wykonywanie nadzoru podatkowego,
- badanie prawidłowości stosowania cen urzędowych, cen umownych w zakresie objętym ograniczeniami swobodnego kształtowania ich poziomu,
- badanie obrotu dewizowego.
Inspektorzy skarbowi
Inspektorzy skarbowi są jednoosobowymi, samodzielnymi i niezależnymi organami kontroli skarbowej. Chociaż podlegają bezpośrednio pod nadzór dyrektora urzędu kontroli skarbowej, nie są organem niższego stopnia. Do ich podstawowych zadań należy wszczynanie postępowania kontrolnego na podstawie upoważnienia wydanego przez dyrektora urzędu kontroli skarbowej oraz pisemnego zawiadomienia, określającego zakres kontroli, przewidywany czas jej trwania, miejsce jej przeprowadzenia i osoby mające wykonać czynności kontrolne.
Od tych wymogów można odstąpić podejmując kontrolę bez upoważnienia, poza planem kontroli, jeżeli jej okoliczności faktyczne uzasadniają niezwłoczne jej podjęcie. Jednakże upoważnienie takie powinno być dostarczone kontrolowanemu najpóźniej następnego dnia po rozpoczęciu kontroli. Inspektor w toku kontroli bada rzetelność prowadzonej dokumentacji, czyli zgodność zapisów księgowych z rzeczywistymi zdarzeniami gospodarczymi oraz zgodność prowadzonej księgowości z prawem.
Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej
Jest organem wyższego stopnia w stosunku do inspektorów. Ma on również uprawnienia w stosunku do urzędów kontroli skarbowej– określa ich zadania i organizuje system informacji. Siedziba jego urzędowania zlokalizowana jest w Ministerstwie Finansów. Pod jego jurysdykcję podlegają wszystkie mniejsze jednostki kontrolne, a bezpośrednim przełożonym jest minister finansów.