Co trzeba wiedzieć o ubezpieczeniu przedsiębiorcy?

Co więcej, przedsiębiorcy muszą opłacać składki na ubezpieczenie zdrowotne. Z kolei ubezpieczenie chorobowe w ich przypadku jest dobrowolne. Warto zauważyć, że osoby dopiero rozpoczynające prowadzenie działalności gospodarczej mogą skorzystać z możliwości opłacania składek na preferencyjnych warunkach.

Działalność gospodarcza a przepisy ubezpieczeniowe

Przedsiębiorca, niezależnie od rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej, podlega ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu od dnia rozpoczęcia prowadzenia działalności do dnia zakończenia jej prowadzenia, z wyłączeniem okresu na jaki zawiesił prowadzenie tej działalności. Przy czym warto zauważyć, że przepisy ubezpieczeniowe wyróżniają tylko sześć grup wśród osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą:

• twórców i artystów;
• osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych;
• wspólników jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, wspólników spółki jawnej, komandytowej i partnerskiej;
• osoby prowadzące niepubliczną szkołę, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów o systemie oświaty
• oraz osoby prowadzące działalność w zakresie wolnego zawodu (np. lekarze, adwokaci): – z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych – lub w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne;
• a także osoby współpracujące z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność.

Zwolnienie ze składek na ubezpieczenie społeczne

Zwolnieniu ze składek na ubezpieczenie społeczne podlega osoba, która prowadzi działalność gospodarczą i jednocześnie:

• jest zatrudniona na umowę o pracę i w przeliczeniu na okres miesiąca otrzymuje z tego tytułu przychód w wysokości co najmniej minimalnego wynagrodzenia, czyli w 2011 r. – 1386 zł, a w pierwszym roku pracy 1108,80 zł;
• pobiera zasiłek macierzyński – bez względu na to z jakiego tytułu przysługuje ten zasiłek;
• wybrała jako tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń wykonywaną jednocześnie pracę na podstawie umowy agencyjnej, zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia lub pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą; przy czym podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tych umów nie może być niższa niż najniższa podstawa wymiaru składek z tytułu prowadzenia działalności;
• posiada uprawnienia do renty lub emerytury (osoba prowadząca działalność gospodarczą, która ma prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, musi opłacać składki na ubezpieczenia społeczne do czasu uzyskania prawa do emerytury).

Zwolnienie ze składki na ubezpieczenie zdrowotne

Ze zwolnienia z opłacania składki na ubezpieczenie zdrowotne może skorzystać przedsiębiorca, po spełnieniu dodatkowych warunków, będący osobą uprawnioną do emerytury bądź renty lub osobą niepełnosprawną. Jednak jego świadczenie emerytalne lub rentowe (kwota emerytury lub renty plus kwota ewentualnego dodatku pielęgnacyjnego lub dodatku dla sieroty zupełnej do renty rodzinnej) nie może przekraczać miesięcznie kwoty minimalnego wynagrodzenia, czyli w 2011 r. 1386 zł i równocześnie musi spełniać jeden z warunków:

• z tyłu działalności uzyskuje przychody w wysokości nieprzekraczającej miesięcznie 50 proc. kwoty najniższej emerytury, czyli w 2011 r. 364,09 zł (od 1 marca 2011 r. najniższa emerytura wynosi 728,18 zł);
• od przychodów z działalności opłaca podatek dochodowy w formie karty podatkowej.

Dobrowolne zgłoszenie się do ubezpieczeń społecznych

Przedsiębiorca, który nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, może zgłosić się do nich dobrowolnie, czyli do ubezpieczenia emerytalnego i rentowego, a do ubezpieczenia wypadkowego nie trzeba się zgłaszać, bo zostaje ono nadane automatycznie po zgłoszeniu się do ubezpieczenia emerytalnego i rentowego. Tymczasem do ubezpieczenia chorobowego nie może się zgłosić, ponieważ do tego ubezpieczenia mogą się zgłosić jedynie te osoby, dla których ubezpieczenia emerytalne i rentowe są obowiązkowe.

Wymiar składek dla osób prowadzących działalność gospodarczą

Od 2009 r. podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, czyli emerytalne i rentowe osób prowadzących pozarolniczą działalność stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Kwota rocznego ograniczenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w 2011 r. wynosi 100 770 zł, czyli trzydziestokrotność prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia. Od nadwyżki ponad tę kwotę należy opłacać tylko składki na pozostałe ubezpieczenia, którym podlega przedsiębiorca raz na Fundusz Pracy.

I tak w 2011 r. prognozowane przeciętne miesięczne wynagrodzenie wynosi 3 359 zł.

60 proc. * 3 359 zł = 2015,4 zł – podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne (od niej wylicza się kwotę wszystkich ubezpieczeń – emerytalnego, rentowego, chorobowego i wypadkowego, może ona być wyższa).

Zatem według powyższych obliczeń w 2011 r. składka na ubezpieczenia osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą nie może być niższa niż:

• 393,41 zł (czyli 2015,4 * 19,52 proc. = 393,41) na ubezpieczenie emerytalne;
• 120,92 zł (czyli 2015,4 * 6 proc. = 120,92) na ubezpieczenia rentowe;
• 49,38 zł (2015,4 * 2,45 proc. = 49,38) na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe – we wrześniu, październiku i listopadzie 2011 r. podstawa wymiaru składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe nie może przekraczać miesięcznie kwoty 8 415,28, czyli 250 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w drugim kwartale 2011 r. – 3 366,11 zł; ponadto prawo do zasiłku na czas niezdolności do pracy z powodu choroby otrzymuje się na podstawie ubezpieczenia chorobowego po upływie 90 dni nieprzerwanego polegania temu ubezpieczeniu;
• od 0,67 proc. do 3,33 proc. podstawy wymiaru (składka jest ustalana indywidualnie dla każdego płatnika) na ubezpieczenie wypadkowe – od kwietnia 2009 r. dla płatników składek zgłaszających w poprzednim roku kalendarzowym do ubezpieczenia wypadkowego przeciętnie miesięcznie nie więcej niż 9 osób stopa procentowa wynosi 1,67 proc., czyli 33,66 zł.

Oczywiście jeśli rozpoczęcie prowadzenia działalności gospodarczej nastąpiło w środku miesiąca, wówczas minimalna podstawa ulega proporcjonalnemu obniżeniu (kwotę minimalnej podstawy dzieli się przez liczbę dni danego miesiąca i mnoży przez dni, w których opłacało się składki i podlegało się ubezpieczeniom, np. prowadzenie działalności gospodarczej rozpoczęto 12 marca, wówczas 415,80 zł á 31 * 20 = 268,26 zł).

Podstawą wymiaru składki na ubezpieczenie jest kwota, która nie może być niższa niż 75 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w IV kwartale ubiegłego roku (wliczając w to wypłaty z zysku) i w 2011 r. wynosi 2 704,31 zł (przeciętne miesięczne wynagrodzenie w IV kwartale 2010 r. plus wypłaty z zysku – 3 605,74 zł * 75 proc. = 2 704,31 zł). W związku z tym składka na ubezpieczenie zdrowotne wynosi 243,39 zł (9 proc. * 2 704,31 zł = 243,39 zł). Część tej składki można odliczyć od podatku. Stawka ta wynosi 7,75 proc. z podstawy wymiaru, czyli 7,75 proc * 2 704,31 zł = 209,58 zł.

Jednak w przeciwieństwie do ubezpieczeń społecznych, jeśli prowadzenie działalności gospodarczej rozpoczęło się w połowie miesiąca, nie stosuje się tu zasady proporcjonalności.

Podstawą wymiaru składki na Fundusz Pracy jest ta sama kwota, która obowiązuje przy wyliczaniu składek na ubezpieczenia społeczne, jednak bez rocznego ograniczenia. Czyli osoby prowadzące działalność gospodarczą mają obowiązek opłacać składki na Fundusz Pracy tylko wtedy, gdy ustalane są one od kwot stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, które wynoszą w przeliczeniu na okres miesiąca co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę.

W 2011 r. składka na FP wynosi 49,38 zł (2015,4 * 2,45 proc. = 49,38).

Natomiast przedsiębiorcy: kobieta po 55 roku życia oraz mężczyzna po 60 są zwolnieni z obowiązku opłacania składek na Fundusz Pracy.

393,41 + 120,92 + 49,38 + 33,66 + 49,38 = 646,75 + 243,39 = 890,14 (bez dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego 840,76).

Opłacanie składek podczas zawieszenia działalności nie jest konieczne, a dobrowolne – w celu zapewnienia ciągłości ubezpieczenia. Z tym że opłacanie składek na ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe nie jest możliwe. Składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowne opłaca się wówczas od najniższej ich obowiązującej z tytułu prowadzenia działalności podstawy wymiaru. Z kolei wspólnicy spółek kapitałowych i osobowych opłacają składki od innej podstawy wymiaru, czyli od kwoty minimalnego wynagrodzenia – w 2011 r. 1386 zł.

Wymiar składek dla początkujących przedsiębiorcówOsoby rozpoczynające prowadzenie działalności gospodarczej mają prawo do opłacania, przez okres dwóch lat (nieprzerwany okres 24 miesięcy obowiązuje bez względu na to, czy np. działalność została zawieszona w tym czasie, ponieważ tego okresu nie można zawiesić i jeśli nie skorzysta się w tym czasie z prawa do ulgi, to ono przepada) od dnia rozpoczęcia prowadzenia działalności gospodarczej, obniżonych składek na ubezpieczenie społeczne.

Przy czym z możliwości opłacania składek na preferencyjnych warunkach mogą skorzystać tylko osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, które:

• nie prowadzą lub w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej nie prowadziły pozarolniczej działalności;
• nie wykonują działalności gospodarczej na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej.

Ponadto warto zauważyć, że preferencyjne warunki nie obejmują wspólników spółki jawnej, komandytowej oraz partnerskiej, a także osobę, która jest wspólnikiem jednoosobowej spółki z o.o.

O rozliczaniu składek przeczytasz na drugiej stronie.

W 2011 r. minimalna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą wynosi 415,80 zł, czyli 30 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia.

30 proc. * 1 386 zł = 415,80 zł

I w związku z tym składki na poszczególne ubezpieczenia wynoszą:

• 81,16 zł (czyli 19,52 proc * 415,80 zł = 81,16 zł)na ubezpieczenie emerytalne;
• 24,95 zł (6 proc.) na ubezpieczenie rentowe;
• 6,94 zł (1,67 proc. dla firm ubezpieczających do 9 osób) na ubezpieczenie wypadkowe – tak jak wyżej stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe jest indywidualnie ustalana dla każdego płatnika (od 0,67 proc. do 3,33 proc.);
• 10,19 zł (2,45 proc.) na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe.

Składka na ubezpieczenie zdrowotne wynosi tak jak powyżej 243,39 zł, bo jej preferencyjne warunki nie dotyczą.

Osoba rozpoczynająca prowadzenie działalności gospodarczej, która korzysta z preferencyjnych zasad opłacania składek, nie musi opłacać Funduszu Pracy, ponieważ jej podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe jest niższa niż kwota minimalnego wynagrodzenia (w 2011 r. 1386 zł).

81,16 + 24,95 + 6,94 + 10,19 = 123,24 + 243,39 = 366,63 (bez dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego 356,44).

Osoba współpracująca przy prowadzeniu działalności a jej ubezpieczenie

Osobą współpracującą przy prowadzeniu działalności jest członek rodziny przedsiębiorcy, który pozostaje z nim we wspólnym gospodarstwie domowym oraz który faktycznie współpracuje przy prowadzeniu tej działalności (umowa tu nie jest konieczna, ale jeśli umowa o pracę zostanie zawarta, wówczas osoba współpracująca podlega ubezpieczeniom jako współpracownik, a nie jako pracownik – za wyjątkiem spółek cywilnych oraz członków rodziny zatrudnianych na podstawie umowy zawartej w celu przygotowania zawodowego), czyli jest nią:

• małżonek;
• dziecko własne;
• dziecko małżonka;
• dziecko przysposobione;
• rodzic;
• macocha;
• ojczym;
• osoba przysposabiająca.

Wszystkie składki na rzecz osoby współpracującej przy prowadzeniu działalności gospodarczej są opłacane przez przedsiębiorcę od tej samej podstawy wymiaru, które jego obejmują, natomiast preferencyjne warunki jej nie dotyczą.

Inaczej sprawa ma się w przypadku osób zatrudnionych na podstawie umowy cywilnoprawnej – taka osoba podlega ubezpieczeniom jako zleceniobiorca, przy czym nie ma tu minimalnej kwoty, od której można opłacać składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne. Co więcej, część składek jest finansowana z przychodu zleceniobiorcy i może być odliczona od podstawy opodatkowania lub zaliczki na podatek.

Wniosek do ZUS

W terminie siedmiu dni od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej należy zgłosić ubezpieczenie społeczne oraz zdrowotne na formularzu ZUS ZUA. Przedsiębiorca zgłasza siebie do ubezpieczeń jako osobę ubezpieczoną. Poza obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym i zdrowotnym może na tym samym formularzu zaznaczyć chęć przystąpienia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

Przedsiębiorca podlega ubezpieczeniu chorobowemu od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem, jednak nie wcześniej niż od dnia wpływu zgłoszenia do ZUS. Przy czym:

• gdy zgłoszenie na ZUS ZUA przedsiębiorca składa razem ze zgłoszeniem do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnych i rentowych w ustawowym terminie siedmiu dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeń, czyli od dnia rozpoczęcia działalności lub od dnia, w którym działalność zaczęła być dla niego tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych np. po rozwiązaniu stosunku pracy, wówczas objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku, mimo że wniosek wpłynął w terminie późniejszym;
• gdy przedsiębiorca terminowo i w pełnej wysokości opłaca składki na ubezpieczenia, w tym również na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, wówczas ZUS stosuje zasadę tzw. wniosku dorozumianego – skoro ubezpieczony opłaca składkę na ubezpieczenie chorobowe, to znaczy, że chce mu podlegać, dlatego przedsiębiorca podlega temu ubezpieczeniu od pierwszego dnia miesiąca, za który terminowo opłacił składkę na to ubezpieczenie, z tym że musi on jednak potwierdzić chęć podlegania temu ubezpieczeniu, składając prawidłowe zgłoszenie na dokumencie ZUS ZUA.

Dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje w pierwszym dniu miesiąca, za który składka nie została opłacona lub została opłacona po terminie (od tej decyzji można się odwołać, składając wniosek do ZUS o opłacenie składek po terminie). Zaniżona kwota składek nie powoduje ustania ubezpieczenia, ale tylko gdy kwota miesięcznej niedopłaty składek na ubezpieczenia społeczne nie przekracza kwoty zwolnionej z odsetek za zwłokę, czyli 6,60 zł (jednak zadłużenie należy uregulować, przy czym bez odsetek za zwłokę) – jeśli zadłużenie przekroczyło tę kwotę, wówczas istnieje możliwość odwołania się od decyzji ZUS o ustaniu ubezpieczenia chorobowego (wcześniej jednak należy uregulować zadłużenie wraz z odsetkami za zwłokę).

Warto zauważyć także, że przedsiębiorca w każdej chwili może zrezygnować z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego – wyłączenie z ubezpieczenia następuje od dnia wskazanego we wniosku, na druku wyrejestrowania z ubezpieczeń ZUS ZWUA, nie wcześniej jednak niż od dnia złożenia tego wniosku. Po ustaniu dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego przedsiębiorca może ponownie zgłosić się do niego (w przypadku przedsiębiorcy, który opłacił składkę po terminie, przed złożeniem zgłoszenia na ZUS ZUA mu się wyrejestrować z obowiązkowych ubezpieczeń na ZUS ZWUA od pierwszego dnia miesiąca, za który opłacił składkę na ubezpieczenie chorobowe po terminie; ponadto musi odpowiednio skorygować dokumenty rozliczeniowe, uwzględniając naprzemienne okresy podlegania i niepodlegania temu ubezpieczeniu). W przypadku nadpłaty – ZUS zalicza ją na poczet przyszłych płatności lub wypłaca ją w gotówce.

Natomiast zgłoszenie siebie jako płatnika składek musi nastąpić na druku ZUS ZFA (informacja o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej EDG-1 przesyłana jest do ZUS). Oba zgłoszenia są bezpłatne. W sytuacji gdy przedsiębiorca podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu, wówczas zgłoszenie składa na druku ZZA.

Termin opłacania składek

Osoby fizyczne opłacające składkę wyłącznie za siebie regulują ją do 10. dnia następnego miesiąca. Natomiast jeśli przedsiębiorca zgłasza do ubezpieczeń również inne osoby (współpracownika, pracownika lub zleceniobiorcę), wówczas składki za obecny miesiąc opłaca do 15. dnia następnego miesiąca.

Rozliczanie składek

Osoba prowadząca działalność gospodarczą składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne wykazuje:

• w imiennych raportach miesięcznych ZUS RCA
• lub w deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA, która powinna zostać złożona do 10. dnia bieżącego miesiąca za miesiąc poprzedni; początkujący przedsiębiorcy korzystający z preferencyjnych zasad opłacania składek są zwolnieni ze składania deklaracji za kolejny miesiąc, ale tylko pod warunkiem, że w poprzednim miesiącu wykazali, iż opłacają składki na preferencyjnych warunkach;
• natomiast jeśli podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu, wówczas składkę na to ubezpieczenie musi rozliczać w raportach ZUS RZA lub w deklaracji ZUS DRA (jeśli nie musi składać raportów);
• w przypadku zwolnienia z obowiązku opłacania składki zdrowotnej – przedsiębiorca podlega temu ubezpieczeniu, chociaż nie opłaca na nie składki, wówczas rozlicza się za pomocą raportów zerowych lub deklaracji zerowych, wykazując w tych dokumentach obowiązującą podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne, czyli w 2011 r. – 2704,31 zł, a w polu kwoty tej składki _ 0 _.

Początkujący przedsiębiorca powinien dobrze przemyśleć sprawę preferencyjnych warunków, bo owszem preferencyjne składki mogą pomóc w rozkręceniu działalności gospodarczej, ale trzeba przy tym pamiętać, że opłacanie niższych składek oznacza niższą emeryturę w przyszłości. Jednak bez względu na to, czy osoba prowadząca działalność gospodarczą korzysta z preferencyjnych składek, czy też nie – to w jej interesie leży terminowe ich regulowanie, ponieważ zaległe składki później należy opłacić wraz z odsetkami.

Ponadto ZUS może nałożyć na przedsiębiorcę zalegającego ze składkami opłatę dodatkową do wysokości nawet 100 proc. nieopłaconych składek lub skierować wniosek do sądu o ukaranie grzywną w wysokości 5000 zł. Co więcej, jeśli ZUS zdecyduje się na egzekucję składek, wówczas to przedsiębiorca pokrywa koszty z nią związane. Jednak warto zauważyć, że zadłużony przedsiębiorca może wystąpić o układ ratalny. Po jego zawarciu należności względem ZUS nie są obciążone odsetkami za zwłokę, a jedynie opłatą prolongacyjną, która stanowi 50 proc. wartości ustawowych odsetek.