W wyroku z dnia 16 listopada 2000 r. I PKN 81/00, _ OSN 2002/11/265 _, Sąd Najwyższy stwierdził, że rozwiązanie umowy o prace bez wypowiedzenia przez pracownika z winy pracodawcy (art. 55 § 11 K.p.) nie może być uznane za ustanie stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę (art. 921 § 1 K.p.), wobec czego pracownikowi nie przysługuje odprawa pieniężna, choćby przed rozwiązaniem stosunku pracy posiadał ustalone prawo do emerytury.
Rozstrzygnięcie zapadło na tle stanu faktycznego, w którym powódka posiadała ustalone prawo do emerytury od dnia 9.12.1997 r. i pobierała to świadczenie, w obniżonej wysokości w związku zatrudnieniem w charakterze głównej księgowej.
W dniu 19 sierpnia 1998 r. powódka rozwiązała umowę o prace na podstawie art. 55§ 11 K.p., przy czym w złożonym oświadczeniu o rozwiązaniu umowy o pracę, pracownica nie stwierdziła, że ma zamiar przejść na emeryturę, czyli de facto rozpocząć pobieranie emerytury w pełnej wysokości.
Żądanie wypłacenia odprawy emerytalnej zostało w obu instancjach sądowych oddalone. Na tle tego stanu faktycznego SN uznał, że gdyby powódka nie rozwiązała stosunku pracy, wówczas kontynuowałaby zatrudnienie u pozwanej bez względu na posiadane uprawnienia emerytalne.
Z treści pisma powódki o rozwiązaniu stosunku pracy w żaden sposób nie wynika, aby celem rozwiązania stosunku pracy był zamiar przejścia na emeryturę.
O ile dla wypowiedzenia umowy o pracę dokonywanego przez pracownika uzasadnienie nie jest wymagane i dlatego można domniemywać, że w przypadku ustalonego prawa do emerytury wypowiedzenie zmierza do przejścia na emeryturę, o tyle art. 55 § 11 K.p. wymaga podania przyczyny rozwiązania stosunku pracy, a zatem wykluczyć należy możliwość domniemania zamiaru przejścia na emeryturę.
Z tych przyczyn, zdaniem SN, należy dojść do wniosku, że nie została spełniona przesłanka nabycia prawa do odprawy emerytalnej w postaci rozwiązania stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę i dlatego oddalono kasację.
Moim zdaniem wyrok ten jest niesłuszny. Przede wszystkim budzi wątpliwość kwestia domniemania przyjętego przez SN, że powódka nie miała zamiaru przejść na emeryturę. SN oparł się tutaj na treści jej oświadczenia woli, które zinterpretował, w aspekcie odprawy emerytalnej, w sposób dowolny.
Zrozumiałe byłoby stwierdzenie SN, gdyby powódka na rozprawie oświadczyła, że nie przeszła na emeryturę, lecz nadal jest zatrudniona u jakiegoś pracodawcy. Przyjmowanie natomiast domniemania z treści oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy o pracę, na okoliczność uboczną w stosunku do celu tego oświadczenia jest zabiegiem iście karkołomnym.
Załóżmy, że powódka w istocie przeszła na emeryturę (czego niestety dwie instancje sądowe nie ustaliły), czy wobec tego możemy powiedzieć, że nie było jej zamiarem przejście na emeryturę, ponieważ rozwiązała umowę o pracę w trybie art. 55 § 11 K.p. a nie za wypowiedzeniem?
Byłoby to twierdzenie zupełnie nie uprawnione. Z treści art. 921 § 1 K.p. nie wynika przecież, że rozwiązanie umowy o pracę spełniające przesłankę związaną z przejściem na emeryturę musi być wyłącznie spowodowane zamiarem przejścia na emeryturę.
Nielogiczne jest, więc twierdzenie, że w przypadku wypowiedzenia umowy o pracę można przyjąć domniemanie zamiaru rozwiązania umowy o pracę w związku z przejściem na emeryturę, a w przypadku rozwiązania umowy w trybie art. 55 § 11 K.p. takiego domniemania nie można przyjąć.
Nie jest to prawda, gdyż domniemanie można przyjąć w obu przypadkach, natomiast uprawdopodobnienie, czy udowodnienia zamiaru przejścia na emeryturę powinno być rozważone w okolicznościach danego stanu faktycznego.
Jeżeli pracownik, faktycznie przeszedł na emeryturę, nie nadmieniając o tym w treści złożonego oświadczenia woli w trybie art. 55 § 11 K.p. to z tego faktu nie można wywodzić niekorzystnego dla niego skutku prawnego, w postaci odmowy prawa do odprawy emerytalnej.
Z przepisu art. 921 § 1 K.p. nie wynika przecież, że fakt rozwiązania umowy o pracę w związku z przejściem na emeryturę musi być zawarty w pisemnym oświadczeniu o rozwiązaniu stosunku pracy.
Skoro takiego zastrzeżenia ustawodawca nie uczynił, to każdy sposób ustania stosunku pracy, jeżeli finalnie prowadzi do przejścia pracownika na emeryturę, winien być potraktowany jako spełniający przesłankę z art. 921 § 1 K.p..
Należy bowiem zwrócić uwagę na gramatyczny zapis art. 921 § 1 K.p., w którym stwierdzono, że stosunek pracy ustaje w związku z przejściem pracownika na emeryturę a nie z powodu przejścia pracownika na emeryturę. Oba te zwroty nie są tożsame. Ustawodawca przy tym w ogóle nie wspomina o zamiarze przejścia na emeryturę.
Stosunek pracy nie może ustać z powodu przejścia pracownika na emeryturę, gdyż o tym przejściu decyduje wyłącznie sam pracownik.
Stosunek pracy może być jedynie rozwiązany z powodu osiągnięcia przez pracownika wieku emerytalnego, w przypadkach wskazanych przez przepisy szczególne dopuszczające taką możliwość _ (zob. np. art. 13 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych, j.t. Dz. U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953, z późn. zm. oraz __ z 2006 r. Nr 45, poz. 319). _
Czym innym jest jednak ustanie stosunku pracy w związku z przejściem pracownika na emeryturę. W tym przypadku związek należy tłumaczyć jako faktyczne przejście na emeryturę, ponieważ skorzystanie z tego świadczenia, czyli przejście na emeryturę zależy wyłącznie od woli pracownika.
Oznacza to, że rzeczywiste powody, dla których dochodzi do rozwiązania czy wygaśnięcia stosunku pracy nie mają w tym przypadku znaczenia. Istotne jest to, czy w związku z ustaniem stosunku pracy pracownik przechodzi na emeryturę.
A jeśli przeszedł na emeryturę, to jest oczywiste, że wcześniej musiał mieć taki zamiar.
W konsekwencji, przyczyna rozwiązania stosunku pracy może być dowolna, nawet z art. 52 K.p. Jeżeli jednak w okolicznościach stanu faktycznego pracownik przechodzi na emeryturę, to moim zdaniem ma prawo do odprawy emerytalnej, gdyż spełniona jest przesłanka ustania stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę.
Szeroko użyty przez ustawodawcę zwrot ustania stosunku pracy oznacza także prawo do odprawy w sytuacji rozwiązania umowy zawartej na czas określony, jeżeli w związku z ustaniem stosunku pracy pracownik przechodzi na emeryturę.
Odmienny sposób rozumienia komentowanego przepisu pozostaje w sprzeczności z gramatyczną treścią art. 921 K.p., który stanowi powszechną instytucję prawa do jednorazowej odprawy w związku z przejściem na rentę lub emeryturę.
Nie jest to unormowanie w jakikolwiek sposób różnicujące pracowników z punktu widzenia np. dyscyplinarnego, co dawałoby podstawę do wyeliminowania przypadków rozwiązania umowy o pracę w trybie art. 52 K.p.
Tym bardziej, zatem, rozwiązanie umowy o pracę przez pracownika z przyczyn zawinionych przez pracodawcę, nie może ograniczać uprawnień pracownika do odprawy emerytalnej, jeżeli on faktycznie przechodzi na emeryturę.
Reasumując, jeżeli pracownik po ustaniu stosunku pracy przechodzi na emeryturę, lub rentę z tytułu niezdolności do pracy, to każda taka sytuacja spełnia przesłanki art. 921 § 1 K.p. i uprawnia pracownika do otrzymania odprawy emerytalnej lub rentowej.