W obrocie gospodarczym, jego uczestnicy często spotykają się z pojęciami pełnomocnika i prokurenta.
Nierzadko dochodzi także do sytuacji mylenia tych dwóch podobnych do siebie instytucji prawa cywilnego, a trzeba zaznaczyć, że mimo wszystko istnieją między nimi spore różnice.
Obie konstrukcje regulowane są przepisami kodeksu cywilnego (art. 98-109 kc- pełnomocnictwo, art. 1091-1099 kc). Ponadto, szczególne uregulowania prokury zawarte są nadto w kodeksie spółek handlowych i odnoszą się do spółek osobowych ( jawna, komandytowa, komandytowo-akcyjna, partnerska) i kapitałowych( spółka z o.o., S.A.).
| RODZAJE PEŁNOMOCNICTW | ||
|---|---|---|
| Ogólne | Rodzajowe | Do poszczególnej czynności prawnej |
| Obejmuje umocowanie do dokonywania przez pełnomocnika czynności zwykłego zarządu, np. regulowanie rachunków, zawarcie umowy. | Ustanawiane jest do poszczególnych rodzaju czynności ( z określeniem rodzaju czynności oraz jej przedmiotu). Często są to czynności, które przekraczają zwykły zarząd, a więc np. pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku, sprzedaż kilku nieruchomości. | Obejmuje umocowanie do dokonania ściśle określonej czynności prawnej, np. sprzedaży wskazanej nieruchomości, konkretnie oznaczonego pojazdu. |
*Mocodawca i pełnomocnik *
Udzielenie pełnomocnictwa jest jednostronną czynnością prawną, na mocy której strona udzielająca pełnomocnictwa (mocodawca) ustanawia pełnomocnika.
Przedstawiciele doktryny wypowiadający się na temat zdolności do czynności prawnych mocodawcy, generalnie prezentują stanowisko, że powinien on posiadać taki rodzaj zdolności, który wymagany jest przez czynność prawną do której udzielił pełnomocnictwa.
Odnośnie zdolności do czynności prawnych pełnomocnika, przyjmuje się, zgodnie zresztą z brzmieniem art. 100 kc, że _ okoliczność, że pełnomocnik jest ograniczony w zdolności do czynności prawnych, nie ma wpływu na ważność czynności dokonanej przez niego w imieniu mocodawcy _.
Generalizując, oznacza to więc, że pełnomocnikiem może być osoba posiadająca ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Biorąc jednakże pod uwagę bezpieczeństwo obrotu gospodarczego, w celu uniknięcia możliwych problemów i wątpliwości, warto ustanowić pełnomocnikiem osobę z pełną zdolnością do czynności prawnych.
*Forma udzielenia pełnomocnictwa *
Zasadniczo pełnomocnictwo może być udzielone w formie dowolnej (ustnej, pisemnej zwykłej, pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym). Dowolność ta, doznaje jednak ograniczeń na mocy zarówno przepisów kodeksu cywilnego, jak i innych ustaw.
_ Przykładowo: _
- a. Pełnomocnictwo do zbycia lub zastawienia udziału w spółce z o. o. wymaga formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi (art. 18 ksh)
- b. Forma zwykła pisemna przewidziana jest dla pełnomocnictwa ogólnego, ale także dla pełnomocnictwa udzielanego przez wspólnika spółki z o. o. do uczestniczenia w zgromadzeniu wspólników oraz wykonywania prawa głosu (art. 243 §2 ksh).
- c. Pełnomocnictwo do dokonania czynności prawnej, do ważności której potrzebna jest forma szczególna, powinno udzielone być w tej samej formie, np. pełnomocnictwo do zawarcia umowy przenoszącej własność nieruchomości.
- d. Forma pisemna z podpisem urzędowo poświadczonym wymagane jest m. in. dla złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
*Odwołanie i wygaśnięcie pełnomocnictwa *
Pełnomocnictwo może być odwołane w każdym czasie, z małym wyjątkiem. Mocodawca może zrzec się odwołania pełnomocnictwa, jednakże tylko z takich przyczyn, które uzasadnione są treścią stosunku prawnego, który jest podstawą pełnomocnictwa.
Ważne przy tym jest, iż mimo udzielenia przez mocodawcę pełnomocnictwa nieodwołalnego do dokonania określonej czynności prawnej, mocodawca może sam dokonać tej czynności.
Odwołanie pełnomocnictwa jest jednostronną czynnością prawną, nie wymaga zgody pełnomocnika. Ponadto może być złożone zarówno pełnomocnikowi jak i osobie trzeciej, z którą pełnomocnik miał dokonać czynności w imieniu mocodawcy. Forma odwołania pełnomocnictwa może być dowolna.
Odwołanie pełnomocnictwa wspólnego (np. udzielonego przez wspólników spółki cywilnej) może być złożone przez każdego wspólnika samodzielnie. Pełnomocnik taki od momentu odwołania przez jednego wspólnika, pozostaje jednakże pełnomocnikiem drugiego wspólnika.
Zrzeczenie się pełnomocnictwa przez pełnomocnika jest jednostronną czynnością prawną i następuję po przez oświadczenie woli złożone mocodawcy.
_ Wygaśnięcie pełnomocnictwa może przykładowo nastąpić w sytuacji: _
- - odwołania pełnomocnictwa przez mocodawcę,
- - zrzeczenia się pełnomocnictwa przez pełnomocnika,
- - upływu czasu na jakie zostało ustanowione,
- - śmierci mocodawcy albo pełnomocnika,
- - utraty osobowości prawnej przez osobę prawną będącą mocodawcą lub pełnomocnikiem.
Odnośnie śmierci mocodawcy warto zauważyć, iż może on w treści pełnomocnictwa poczynić zastrzeżenie, iż pełnomocnictwo nie wygaśnie wraz z jego śmiercią lub śmiercią pełnomocnika (oczywiście powinno ono być uzasadnione treścią podstawowego stosunku prawnego).
Po wygaśnięciu pełnomocnictwa, pełnomocnik zobowiązany jest do zwrotu dokumentu pełnomocnictwa.
*Pełnomocnik rzekomy *
Na końcu warto jeszcze wspomnieć o sytuacji, gdy osoba dokonująca czynności prawnej w cudzym imieniu nie ma do tego umocowania lub też przekracza zakres pełnomocnictwa. Nazywana jest ona pełnomocnikiem rzekomym (falsus procurator). Czynność dokonana przez pełnomocnika rzekomego podlega pod tzw. stan bezskuteczności zawieszonej.
Oznacza to, że osoba, w imieniu której falsus procurator zawarł umowę może potwierdzić lub odmówić potwierdzenia takiej czynności.
Odmowa potwierdzenia umowy skutkuje ostateczną bezskutecznością umowy.
Strona, z którą pełnomocnik rzekomy zawarł umowę ma prawo wyznaczenia osobie, w imieniu której umowa została zawarta odpowiedniego terminu do potwierdzenia tej umowy.
Po bezskutecznym upływie terminu staje się ona wolna. Jednostronna czynność prawna dokonana w cudzym imieniu bez umocowania lub z przekroczeniem jego zakresu jest nieważna.
*Orzecznictwo dotyczące pełnomocnictwa: *
Wyrok SN z 08.05.2003 r., II CKN 46/01
Orzeczenie SN z 8.3.2002 r, IIICZP 8/02
Orzeczenie SN z 8.10.1997 r., II CKN 362/97
Orzeczenie SN z 4.11.1998 r., II CKN 866/97
Uchwała SN z 28.11.1966 r., III CZP 55/56
Orzeczenie SN z 7.11.1997 r., II CKN 431/97
Autorka jest aplikantem radcowskim w BlueTax Group