Zarząd jest obligatoryjnym organem funkcjonującym w spółkach kapitałowych. Istotną kwestią dla spółek jest dobór odpowiednich osób pełniących funkcje członków zarządu oraz właściwego ukształtowania umowy zawieranej z takim członkiem zarządu.
Należy wskazać, iż członek zarządu pełni swoją funkcję w spółce na podstawie stosunku wewnątrzorganizacyjnego, który jest następstwem powołania go do pełnienia tej funkcji. Jeżeli postanowienia umowy/statutu spółki nie stanowią inaczej, to w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością członkowie zarządu powoływani są przez zgromadzenie wspólników, natomiast w przypadku spółki akcyjnej przez radę nadzorczą. Powołania takiego według przepisów kodeksu spółek handlowych nie należy utożsamiać z powołaniem w rozumieniu przepisów kodeksu pracy. Sam fakt powołania danej osoby na członka zarządu uprawnia go do pełnienia tej funkcji i tym samym reprezentowania spółki, czy prowadzenia jej spraw. Nie ma obowiązku nawiązywania dodatkowego stosunku prawnego z członkiem zarządu. Powołanie na członka zarządu może nastąpić zarówno za wynagrodzeniem jak i bez wynagrodzenia. W praktyce najczęściej jednak obok faktu powołania na członka zarządu (a więc stosunku wewnątrzorganizacyjnego) nawiązywany jest dodatkowy stosunek
zobowiązaniowy.
Z treści art. 203 kodeksu spółek handlowych (odpowiednio w spółce akcyjnej - 370 k.s.h.) wynika, iż członek zarządu może być w każdym czasie odwołany. Nie pozbawia go to roszczeń ze stosunku pracy lub innego stosunku prawnego dotyczącego pełnienia funkcji członka zarządu. Przepisy kodeksu spółek handlowych wskazują więc, iż członek zarządu może pełnić swoją funkcję zarówno na podstawie stosunku pracy, jak i innego stosunku prawnego.
Dopuszczalność zatrudnienia członka zarządu w spółce na podstawie umowy o pracę wynika więc jednoznacznie z przepisów kodeksu spółek handlowych. Warto pamiętać, iż członek zarządu może być jednak zatrudniony w spółce także na podstawie umowy cywilnoprawnej, tj. umowy zlecenia, kontraktu menadżerskiego, umowy o zarządzanie. W takim przypadku spółka i członek zarządu mają większą możliwość niż w przypadku stosunku pracy swobodnego ukształtowania wzajemnych zasad współpracy.
Należy podkreślić, iż w praktyce zdecydowana większość członków zarządu świadczy pracę na rzecz spółek właśnie na podstawie umowy o pracę. Trzeba jednak wiedzieć, iż wątpliwości budzi natomiast możliwości zawarcia umowy o pracę z członkiem zarządu w przypadku jednoosobowych spółek kapitałowych, w której ten jedyny wspólnik pełni jednocześnie funkcję jednoosobowego zarządu.
W orzecznictwie sądowym kwestionowana jest możliwość zawierania umowy o pracę w takiej sytuacji, podnosząc, iż brak jest wówczas podstawowego elementu stosunku pracy, a mianowicie podporządkowania pracownika (czyli członka zarządu) pracodawcy w procesie świadczenia pracy (uchwała SN z dnia 8 marca 1995, I PZP 7/95; postanowienie SN z dnia 18 grudnia 1996, I CKN 20/96; wyrok SN z dnia 23 października 2006, I PK 113/06).
Zawarcie umowy o pracę z członkiem zarządu rodzi określone konsekwencje dla stron takiej umowy, a mianowicie członkom zarządu przysługują wszelkie uprawnienia przysługujące pracownikom na podstawie przepisów prawa pracy, w tym min. ograniczenie odpowiedzialności, ochrona przed rozwiązaniem stosunku pracy. Ponadto w praktyce umowy takie oprócz podstawowych niezbędnych elementów umowy o pracę, zawierają dodatkowo szereg postanowień szczegółowych przyznających członkom zarządu dodatkowe świadczenia w postaci np. prawa do zysku spółki, służbowego mieszkania, samochodu, dodatkowego ubezpieczenia emerytalnego, świadczeń medycznych.
| Podstawa prawna: |
| --- |
| o Kodeks spółek handlowych - ustawa z dnia 15 września 2000 roku (Dz. U. 2000, nr 94, poz. 1037 z późniejszymi zmianami), o Kodeks pracy - ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku (Dz. U. 1998 rok, nr 21, poz. 94 z późniejszymi zmianami), o Kodeks cywilny - ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku (Dz. U. 1964, nr 16, poz. 93 z późniejszymi zmianami). |
Umowa o pracę z członkiem zarządu może być zawarta zarówno na czas określony jak i na czas nieokreślony. Ponadto w wyroku z dnia 25 stycznia 2007 Sąd Najwyższy (I PK 213/06) uznał, iż umowa o pracę zawarta na czas pełnienia funkcji prezesa zarządu spółki handlowej jest umową o pracę na czas wykonywania określonej pracy, a tym samym dopuścił także możliwość zawarcia umowy o pracę na czas wykonywania pracy członka zarządu. Orzeczenie to jest krytykowane przez doktrynę.
Członek zarządu jest specyficznym pracownikiem. Z reguły bowiem to on wobec innych pracowników dokonuje czynności z zakresu prawa pracy. Pojawia się więc problem kto wobec członków zarządu wykonuje te czynności. Umowę o pracę z członkiem zarządu w imieniu spółki zgodnie z art. 210 i 379 kodeksu spółek handlowych zawiera rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników/walnego zgromadzenia. Umowa o pracę zawarta z członkiem zarządu spółki przez innego członka zarządu (a więc z naruszeniem art. 210 lub odpowiednio 379 ksh), jest nieważna i nie może zostać potwierdzona w trybie art. 103 kodeksu cywilnego (wyrok SN z dnia 8 maja 2003, III RN 66/02). W przypadku uznania, iż dopuszczalne jest zawarcie umowy o pracę z jedynym członkiem zarządu, który jest jednocześnie jedynym wspólnikiem, to wówczas nie stosuje się art. 210 i 379 ksh, a umowa o pracę zawierana jest niejako z samym sobą, gdyż taki członek zarządu reprezentuje zarówno siebie jak i spółkę, przy czym dla takiej umowy wymagana
jest wówczas forma aktu notarialnego.
Stosunek pracy jest odrębnym stosunkiem prawnym od członkostwa w zarządzie spółki, w którego zakresie członek zarządu jest osobą trzecią wobec spółki i o treści jego praw pracowniczych decyduje treść stosunku pracy. W przypadku gdy członka zarządu obok powołania według przepisów kodeksu spółek handlowych łączy ze spółką dodatkowo umowa o pracę to odwołanie członka zarządu z pełnienia tej funkcji nie jest równoznaczne z wypowiedzeniem/rozwiązaniem umowy o pracę. Oczywiście rada nadzorcza może równocześnie z odwołaniem członka zarządu rozwiązać z nim także umowę o pracę.
Według Sądu Najwyższego równoczesność czynności rady nadzorczej trzeba rozumieć dosłownie, ma ona miejsce tylko wówczas, gdy obie czynności - odwołanie członka zarządu i rozwiązanie z nim umowy o pracę - podjęte są w jednej uchwale (wyrok SN z dnia 4 października 2007, I PK 127/07). Jeżeli jednak rada nadzorcza tego nie uczyni, to umowa o pracę z członkiem zarządu nadal obowiązuję pomimo odwołania go z zarządu, a organem właściwym wówczas do wypowiedzenia/rozwiązania takiej umowy o pracę jest zarząd spółki, gdyż odwołany członek zarządu staje się zwykłym pracownikiem i przestaje się wobec niego stosować wyjątek od zasady reprezentacji przez zarząd. Odwołanie członka zarządu nie pozbawia go także roszczeń z tytułu umowy o pracę, a więc prawa do wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, ekwiwalent za urlop. Odwołanie ze stanowiska członka zarządu, które nie zostało skutecznie podważone w trybie przepisów prawa handlowego z reguły stanowi przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie umowy o pracę pracownikowi
zatrudnionemu w charakterze członka zarządu (wyrok SN z dnia 26 stycznia 2000, I PKN 479/99).
Autorka jest radcą prawnym w kancelarii Nowakowski & Wspólnicy