Jednym ze sposobów reorganizacji przedsiębiorstwa jest tworzenie nowych spółek, zwanych spółkami zależnymi, a popularnie spółkami-córkami.
Spółka zależna, zgodnie z Kodeksem spółek handlowych (art. 4 § 1 pkt 4) jest to, ogólnie rzecz biorąc, taka spółka, na której działalność decydujący wpływ ma inna spółka (spółka dominująca).
Wpływ ten może wynikać np. stąd, że spółka dominująca dysponuje większością głosów na zgromadzeniu wspólników lub walnym zgromadzeniu akcjonariuszy spółki zależnej, że ma ona prawo decydowania o większości składu organów spółki zależnej bądź też, że większość zarządu spółki zależnej składa się z członków zarządu spółki dominującej. Należy oczywiście pamiętać, że mimo swej całkowitej kapitałowej i decyzyjnej zależności od spółki dominującej, spółka zależna jest odrębnym podmiotem prawa. Grupa składająca się ze spółki dominującej i spółek zależnych nazywana jest powszechnie _ holdingiem _ lub _ grupą kapitałową _.
Po co tworzyć spółki-córki?
Jest wiele powodów. Po pierwsze, przedsiębiorca wydzielając zorganizowaną część swojego przedsiębiorstwa pod względem prawnym może przez to *usprawnić zarządzanie tą częścią swych interesów. *Jest to przydatne np. w sytuacji, gdy w ramach jednej firmy prowadzone są całkowicie różne rodzaje działalności gospodarczej.
Ponadto, jeśli spółka-córka miałaby prowadzić inny rodzaj działalności niż ten, który dominuje u spółki-matki (lub z którym spółka ta jest najczęściej kojarzona), utworzenie nowego, *wyspecjalizowanego podmiotu (co można podkreślić np. w nazwie spółki-córki) skutecznie zwróci uwagę potencjalnych klientów lub kontrahentów na ten drugi rodzaj działalności przedsiębiorcy. *Jeśli interes się nie powiedzie, odpowiedzialność przedsiębiorcy ograniczona będzie do wysokości majątku spółki zależnej i nie dotknie bezpośrednio spółki-matki.
Spółka-córka może przybrać w zasadzie dowolną nazwę - nie musi ona nawiązywać do nazwy spółki-matki. Tym samym utworzenie spółki-córki może służyć zmianie wizerunku przedsiębiorcy, poprzez zerwanie ewentualnych niekorzystnych skojarzeń ze spółką-matką u innych uczestników rynku.
Zalety te mogą znacznie ułatwić przedsiębiorcy ekspansję na rynku, a także zachęcić potencjalnych inwestorów.
Inwestor zainteresowany udziałem w konkretnym przedsięwzięciu, chętniej wyłoży środki na rzecz mniejszej spółki, w zamian otrzyma bowiem znaczący pakiet udziałów lub akcji. Inwestując w dużą spółkę, dla której działalność będąca przedmiotem zainteresowania inwestora jest tylko jedną z wielu, za ten sam wkład otrzyma względnie mniejszy pakiet udziałów lub akcji, a co za tym idzie mniejszy wpływ na funkcjonowanie spółki i sukces przedsięwzięcia, w które zainwestował.
Ponadto będzie wtedy ryzykował stratę środków nawet jeśli przedsięwzięcie, w które zainwestował odniesie sukces, ale na innych polach spółka wygeneruje tak znaczącą stratę, że wyłożone środki się nie zwrócą. Jeśli zaś zainwestuje w spółkę zajmującą się wyłącznie interesującą go dziedziną, takie ryzyko nie zaistnieje.
Również banki mogą być bardziej zainteresowane współpracą ze spółką-córką. Może ona zazwyczaj liczyć na szereg ofert produktów bankowych dlatego tylko, że jest nowym graczem na rynku. Rozsądnie wydzielona spółka-córka budzi zaufanie banków, co umożliwia jej uzyskanie korzystnego kredytu na lepszych warunkach, niż otrzymałaby go spółka-matka, a nawet uzyskanie kredytu w sytuacjach, gdy spółka-matka nie miałaby na niego szans. Często spotykanym zabezpieczeniem kredytów dla spółek-córek jest poręczenie ze strony spółki-matki.
Prawo podatkowe umożliwia wspólne rozliczanie się wszystkich spółek z holdingu w ramach _ podatkowej grupy kapitałowej _. W tym celu konieczne jest jednak spełnienie szeregu dość restrykcyjnych wymogów (art. 1a ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych).
Budowanie spółki przez spółkę
*Spółka-córka w ścisłym znaczeniu tego słowa może być utworzona wyłącznie w formie spółki kapitałowej *(spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjnej). Tylko bowiem spółka kapitałowa może być utworzona przez jeden podmiot (art. 151 § 1 ksh, art. 301 § 1 ksh). Jedynym ograniczeniem katalogu podmiotów mogących założyć spółkę-córkę jest zakaz zakładania spółek kapitałowych przez jednoosobową spółkę z o.o. Co istotne, zakaz dotyczy tylko procesu zakładania spółki, nic zatem nie stoi na przeszkodzie, aby jednoosobowa spółka z o.o. stała się jedynym udziałowcem lub akcjonariuszem spółki zależnej na późniejszym etapie. Do założenia spółki-córki wystarczy co do zasady uchwała organu zarządzającego przedsiębiorcy, np. zarządu w spółce kapitałowej - o ile umowa spółki lub statut nie przewidują tu żadnych restrykcji.
Uchwała ta winna zawierać - w zależności od tego, czy nowotworzona spółka jest spółką z o.o. czy spółką akcyjną - akt założycielski lub statut tej spółki. Konieczność włączenia do procesu pozostałych organów spółki-matki może wystąpić wtedy, gdy ma ona przekazać spółce-córce tytułem wkładu np. nieruchomość lub zorganizowaną część przedsiębiorstwa. W takich wypadkach np. w spółce matce będącej spółką z o.o. wymagana jest uchwała zgromadzenia wspólników (art. 228 pkt 3 i 4 ksh).
Inne etapy tworzenia spółki są tożsame z etapami tworzenia klasycznej spółki z o.o. lub spółki akcyjnej, z tym, że spółka-matka występuje jako jedyny wspólnik lub jedyny akcjonariusz spółki-córki, ze wszystkimi tego konsekwencjami (np. art. 156 ksh, art. 162 ksh, art. 166 § 2 ksh, art. 303 ksh, art. 319 § 1 ksh).
Warto pamiętać
Możliwość tworzenia spółek-córek może być niestety wykorzystywana do ukrywania lub rozmywania stosunków własnościowych, a także m.in. do prowadzenia w ramach holdingu tzw. _ kreatywnej księgowości _. Nie są to oczywiście, z punktu widzenia uczciwego przedsiębiorcy, zalety budowania holdingu. Tym niemniej należy je odnotować, choćby ku przestrodze. W tym miejscu trzeba też wspomnieć, że prawo wymaga np. sporządzania wspólnych sprawozdań finansowych dla wszystkich spółek grupy, tak jakby stanowiły one jeden podmiot (art. 55 ustawy o rachunkowości). Miejmy nadzieję, że przepis ten, wraz z szeregiem innych (m.in. o charakterze karnym i karno-skarbowym), skutecznie studzi głowy tym, którzy niewłaściwie rozumieją pojęcie _ wolnego rynku _.
Szereg regulacji Kodeksu spółek handlowych również opartych jest na założeniu, że spółka zależna stanowi część organizmu wspólnego ze spółką dominującą. Tytułem przykładu wymienić należy art. 200 § 1 ksh, art. 214 § 3 ksh, art. 362 § 4 ksh, art. 366 § 4 ksh, art. 387 § 3 ksh.
Warto więc pamiętać, że działalność w ramach grup kapitałowych, stwarzająca dla przedsiębiorców tak wiele możliwości, winna odbywać się z poszanowaniem prawa i dobrych obyczajów kupieckich, a wzajemne powiązania między uczestnikami grupy winny być przejrzyste. Przy takich założeniach, _ mnożenie bytów _ może być dla firm cennym i skutecznym mechanizmem pozwalającym przetrwać ciężkie czasy.
Autor jest prawnikiem z kancelarii Mamiński i Wspólnicy