Wykreślenie z KRS spółki z długami a sytuacja wierzycieli

Zagadnienie to budzi jednak skrajne emocje zwłaszcza wśród wierzycieli, którzy często nie wiedzą, że wykreślenie spółki z KRS nie pozbawia ich środków ochrony prawnej zmierzających do skutecznego wyegzekwowania niespłaconych wierzytelności.

W obrocie gospodarczym funkcjonuje wiele spółek kapitałowych, zwłaszcza spółek
z ograniczoną odpowiedzialnością, które istnieją jedynie na papierze, mimo że właściciele dawno już zaprzestali prowadzenia działalności z ich wykorzystaniem, pozostawiając je wpisane do rejestru, często z nieznacznymi i w rzeczywistości nieściągalnymi długami.

Taki stan rzeczy jest bardzo niebezpieczny i niepożądany w gospodarce, bo prowadzi do sztucznego utrzymywania pustych bytów prawnych, niezdolnych do podjęcia jakichkolwiek działań czy spełnienia jakichkolwiek celów ekonomicznych. Jednocześnie stanowi on zagrożenie dla inwestorów, którzy często mogą być narażeni na zrobienie _ złotego interesu _ ze spółką posiadającą na papierze wysoki kapitał zakładowy, a w rzeczywistości zadłużoną i niewydolną finansowo czy organizacyjnie. Abstrahując od problematyki gwarancyjnej funkcji kapitału zakładowego - a raczej jej braku - utrzymywanie w obrocie spółek - wydmuszek jest bezcelowe i nie może prowadzić do niczego dobrego.

Przepisy Kodeksu spółek handlowych milczą na temat zakończenia likwidacji spółki kapitałowej, a co za tym - możliwości jej wykreślenia z KRS pomimo istnienia nieuregulowanych zobowiązań. Zawierają natomiast szereg postanowień dotyczących przebiegu postępowania likwidacyjnego oraz czynności, jakie mają zostać podjęte w jego toku.

I tak, przepisy stanowią, że likwidatorzy mają obowiązek ogłosić o rozwiązaniu spółki i otwarciu likwidacji, wzywając jednocześnie wierzycieli do zgłoszenia ich wierzytelności (art. 279 i 465 § 1 k.s.h.). Ponadto, Kodeks zobowiązuje likwidatorów do zakończenia wszelkich bieżących interesów spółki, ściągnięcia wierzytelności, wypełnienia zobowiązań i upłynnienia majątku spółki. Jednocześnie zakazuje co do zasady podejmowania przez spółkę nowych interesów oraz wprowadza znaczne ograniczenia w przedmiocie swobody zbywania nieruchomości (art. 282 § 1 i 468 § 1 k.s.h.).

[ ( http://static1.money.pl/i/h/224/t34784.jpg ) ] (http://msp.money.pl/wiadomosci/prawop/artykul/zobacz;jak;zarejestrowac;spolke;z;o;o;,130,0,727426.html) Zobacz, jak zarejestrować spółkę z o.o.
Niezależnie od powyższego, przepisy Kodeksu spółek handlowych określają moment, w którym możliwe jest najwcześniejsze dokonanie podziału pomiędzy wspólników majątku pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli - wyznaczając tenże moment na dzień po upływie co najmniej sześciu miesięcy lub jednego roku (odpowiednio w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej) od daty ogłoszenia o otwarciu likwidacji i wezwania wierzycieli (art. 286 § 1 i 747 § 1 k.s.h.). Natomiast sam podział masy polikwidacyjnej odbywa się na zasadzie podziału proporcjonalnie do ilości udziałów/akcji posiadanych przez poszczególnych wspólników/akcjonariuszy (art. 286 § 2 i 474 §§ 2 i 3 k.s.h.).

Co istotne, przepisy Kodeksu spółek handlowych nie określają w sposób jednoznaczny
samego momentu zakończenia likwidacji jako takiej. Stanowią jedynie, że _ po zatwierdzeniu przez zgromadzenie wspólników sprawozdania finansowego na dzień poprzedzający podział między wspólników majątku pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli (sprawozdanie likwidacyjne) i po zakończeniu likwidacji, likwidatorzy powinni ogłosić w siedzibie spółki to sprawozdanie i złożyć je sądowi rejestrowemu, z jednoczesnym zgłoszeniem wniosku o wykreślenie spółki z rejestru _ (art. 288 § 1 k.s.h.).

Ogólnym celem postępowania likwidacyjnego narzuconym przez Kodeks spółek handlowych jest zakończenie działalności spółki kapitałowej. Przepisy nie nakładają jednak na likwidowany podmiot bezwzględnego obowiązku zaspokojenia wszystkich wierzycieli i całkowitego uregulowania wszelkich zobowiązań w sytuacji, gdy nie pozwala na to majątek oraz sytuacja finansowa spółki. Innymi słowy, Kodeks nie warunkuje zakończenia likwidacji pełnym zaspokojeniem wszystkich wierzycieli spółki. Jest wręcz odwrotnie - obowiązki wynikające z przepisów można porównać do obowiązków starannego działania, których finalne niespełnienie nie pociąga za sobą jakiejkolwiek odpowiedzialności, a tym bardziej nie zamyka drogi do wykreślenia spółki z rejestru.

Obok opisanych powyżej argumentów powoływanych na gruncie Kodeksu spółek handlowych, należy podnieść, że wykreślenie zadłużonej spółki z rejestru przedsiębiorców nie jest możliwe w oparciu o przepisy Prawa upadłościowego i naprawczego, które znajdują zastosowanie w razie niewypłacalności. Art. 13 ust. 1 Prawa upadłościowego i naprawczego przewiduje bowiem obligatoryjne oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości, jeśli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania.

Taka sytuacja ma właśnie miejsce w przypadku spółek, które jeszcze przed postawieniem w stan likwidacji nie dysponowały żadnym majątkiem. Naturalne jest, że po otwarciu likwidacji taka spółka nie wykaże przed sądem upadłościowym środków na pokrycie kosztów ewentualnego postępowania upadłościowego. Biorąc więc pod uwagę fakt, że upadłość spółki nie zostałaby ogłoszona, ponieważ wniosek o ogłoszenie upadłości zostałby oddalony, samo składanie wniosku o ogłoszenie upadłości już zupełnie pozbawionej środków finansowych spółki byłoby bezcelowe.

Na marginesie należy podkreślić, że zarówno Kodeks spółek handlowych, jak też Prawo upadłościowe i naprawcze zawierają stosowne instrumenty prawne służące zabezpieczeniu interesów wierzycieli na wypadek wykreślenia z rejestru podmiotu z niespłaconymi zobowiązaniami. Zatem fakt wykreślenia spółki nie naruszy bezpośrednio interesów jej wierzycieli, co stanowi kolejny argument przemawiający za dopuszczalnością wykreślenia.

Za możliwością wykreślenia spółki z rejestru przedsiębiorców, pomimo istnienia nieuregulowanych zobowiązań, przemawiają również przepisy innych ustaw, w tym w szczególności przepisy Prawa spółdzielczego. Podstawowe znaczenie ma w tym zakresie art. 133 Prawa spółdzielczego, który wprost zezwala na wykreślenie spółdzielni z KRS nawet w sytuacji, gdy majątek spółdzielni, która zaprzestała swej działalności, nie wystarcza na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego. Podobna sytuacja występuje również na gruncie przepisów wspomnianego już Prawa upadłościowego i naprawczego, które dopuszczają zakończenie postępowania upadłościowego pomimo niezaspokojenia wszystkich wierzycieli z masy upadłości.

[ ( http://static1.money.pl/i/h/75/t17227.jpg ) ] (http://msp.money.pl/wiadomosci/prawo/artykul/jak;ustrzec;rodzine;przed;splata;dlugow;firmy,205,0,710605.html) Jak ustrzec rodzinę przed spłatą długów firmy
Należy zatem stwierdzić, że ustawodawca polski w ujęciu globalnym dopuszcza możliwość wykreślenia z KRS podmiotów z długami. Sama natomiast możliwość zastosowania analogii, o której mowa powyżej, została zaakceptowana i potwierdzona przez Sąd Najwyższy m.in. w postanowieniu z dnia 18 grudnia 1996 roku, sygnatura akt I CKN 20/96, w którym Sąd Najwyższy stwierdził: _ W drodze **analogii do rozwiązań przyjętych w innych postępowaniach należy przyjąć, że możliwe jest wykreślenie z rejestru handlowego spółki z o.o., jeżeli w wyniku przeprowadzonego i zakończonego (...) postępowania likwidacyjnego zostanie spieniężony cały jej majątek, a mimo to zostaną niewypełnione zobowiązania spółki. _

W odpowiedzi na opisany powyżej stan rzeczy i brak stosownej regulacji w Kodeksie spółek handlowych, Sąd Najwyższy wyraźnie zaakceptował i potwierdził możliwości wykreślenia spółki kapitałowej z KRS pomimo nieuregulowania przez nią wszystkich zobowiązań.

Zgodnie z cytowanym powyżej postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 1996 roku, sygnatura akt I CKN 20/96, uregulowanie zobowiązań powinno nastąpić w największym możliwym stopniu, tzn. w takim zakresie, w jakim pozwala na to majątek spółki. Niniejsze stanowisko zostało wprost potwierdzone w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2003 roku, sygnatura akt IV CK 256/02, w którym Sąd Najwyższy stwierdził: _ Gdyby taki warunek _ [bezwzględny obowiązek zaspokojenia wszystkich wierzycieli] _ traktować jako negatywną przesłankę wykreślenia spółki z rejestru, to w istocie oznaczałoby to utrzymanie jej bytu, mimo całkowitej utraty zdolności uczestniczenia w działalności gospodarczej przy jednoczesnym braku jakichkolwiek perspektyw co do możliwości wywiązania się z zaciągniętych zobowiązań. Jeżeli spółka nie pozostaje we władaniu jakichkolwiek składników majątkowych, to nie sposób w samym tylko jej istnieniu upatrywać możliwości zaspokojenia przez nią wierzycieli _.

Innymi słowy, zwłaszcza wobec wspomnianego już faktu, iż co do zasady nie jest dopuszczalne podjęcie w toku likwidacji jakichkolwiek nowych działań gospodarczych, w żadnej mierze nie należy utożsamiać likwidacji spółki z bezwzględnym obowiązkiem uregulowania wszystkich jej zobowiązań. Jak definitywnie stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 8 stycznia 2002 roku, sygnatura akt I CKN 752/99: _ Możliwe jest wykreślenie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z rejestru handlowego także wtedy, gdy w postępowaniu likwidacyjnym – mimo spieniężenia całego majątku spółki – nie zostały wypełnione wszystkie jej zobowiązania _.

Niezależnie od powyższego, uzależnienie wykreślenia z rejestru całkowicie niewydolnego podmiotu od uregulowania pozostałych zobowiązań należy uznać za niecelowe i nieuzasadnione z punktu widzenia obrotu gospodarczego. W przywoływanym już postanowieniu z dnia 8 stycznia 2002 roku, sygnatura akt I CKN 752/99, Sąd Najwyższy stwierdził: _ Oddalenie wniosku o wykreślenie spółki z rejestru handlowego z tego powodu, że nie zaspokojono wszystkich wierzycieli prowadzi praktycznie do akceptacji istnienia _ martwego _ podmiotu gospodarczego. Nie ma prawnych możliwości wymuszenia podjęcia przez spółkę działalności gospodarczej, co zresztą pozostawałoby w sprzeczności z zasadą wolności prowadzenia tej działalności. W konsekwencji prowadzi to do rozwiązań, które trudno uznać za racjonalne, utrzymuje bowiem stan, w którym istnieje spółka nie podejmująca działalności gospodarczej, a zarazem nie ma realnych możliwości zaspokojenia jej wierzycieli. Takiego rozwiązania nie sposób akceptowa _.

Konkludując, wykreślenie zadłużonej spółki z rejestru przedsiębiorców nie stoi w sprzeczności z prawem. Co więcej, biorąc pod uwagę ugruntowany już pogląd prezentowany w orzecznictwie Sądu Najwyższego, takie wykreślenie jest w pełni dopuszczalne i jednocześnie bardzo korzystne z punktu widzenia obrotu gospodarczego.

Mając na uwadze powyższe stanowisko należy jednak pamiętać o podstawowym i całkowicie zasadniczym warunku wykreślenia zadłużonej spółki z rejestru. Otóż musi ona być niewydolna finansowo i organizacyjnie, przy czym taki stan powinien być definitywny, a sama spółka i jej sytuacja gospodarcza powinny charakteryzować się brakiem widoków na przyszłość.

W praktyce warunek ten jest spełniony, gdy spółka od dłuższego czasu przed złożeniem wniosku o wykreślenie z rejestru nie prowadzi jakiejkolwiek działalności gospodarczej, w jej strukturze organizacyjnej nie zachodzą jakiekolwiek zmiany, a przy tym spółka nie posiada jakiegokolwiek majątku. Przyjąć należy, że taki właśnie stan, tzn. całkowity brak aktywności przy jednoczesnym utrzymywaniu się niespłaconych zobowiązań, wypełnia warunki celowościowe wykreślenia z KRS. Trzeba jednak przy tym wszystkim pamiętać, że fakt spełnienia powyższej przesłanki ma charakter czysto ocenny, a sama ocena dokonywana jest przez sąd rejestrowy.

Jak już było to zasygnalizowane wcześniej, Kodeks spółek handlowych, jak też Prawo upadłościowe i naprawcze, zawierają stosowne instrumenty prawne służące zabezpieczeniu interesów wierzycieli na wypadek wykreślenia z rejestru podmiotu z niespłaconymi zobowiązaniami.

[ ( http://static1.money.pl/i/h/171/t125355.jpg ) ] (http://prawo.money.pl/aktualnosci/okiem-eksperta/artykul/jak;bezpiecznie;kupowac;spolki,26,0,761882.html) Jak bezpiecznie kupować spółki?
Wypada tu wspomnieć chociażby art. 299 Kodeksu spółek handlowych, który chroni wierzycieli pozwalając im na pociągnięcie do odpowiedzialności członków zarządu spółki, gdy ci nie złożyli w odpowiednim momencie wniosku o ogłoszenie upadłości. Przepis ten jest więc w praktyce podstawą dla egzekwowania od konkretnych osób fizycznych wierzytelności, a odpowiedzialność tychże osób uzasadniona jest doprowadzeniem spółki do stanu niewypłacalności. Co więcej, przepis ten znajduje zastosowanie także w przypadku wykreślenia spółki z rejestru, tj. w momencie, gdy ta już nie istnieje.

Ponadto, wierzyciel zawsze może zastosować art. 21 ust. 3 Prawa upadłościowego i naprawczego, zgodnie z którym członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w przepisanym terminie, jak również art. 586 Kodeksu spółek handlowych, który stanowi, że członek zarządu, który nie zgłosił wniosku o upadłość spółki pomimo powstania warunków uzasadniających upadłość spółki, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Jak zatem wynika z powyższego, fakt wykreślenia z rejestru zadłużonej spółki nie narusza bezpośrednio interesów jej wierzycieli, którzy posiadają dość skuteczne instrumenty prawne zmierzające do ochrony ich interesów. A w każdym razie dokładnie te same, gdy spółka istnieje, ale sama długów spłacić już nie może. Stanowić to powinno podstawowy argument zmierzający do przekonania przeciwników opisywanej tutaj koncepcji - fakt wykreślenia spółki z długami nie zamyka drogi ochrony przez wierzycieli ich interesów, a jednocześnie jest bardzo korzystny z biznesowego punktu widzenia.

Jak wynika z przedstawionej argumentacji, a zwłaszcza z orzecznictwa Sądu Najwyższego, wykreślenie z KRS całkowicie niewydolnej spółki, pomimo posiadania przez nią nieuregulowanych zobowiązań, jest w pełni dopuszczalne i zgodne z prawem. Co więcej, z praktycznego i biznesowego punktu widzenia jest wręcz pożądane, zwłaszcza w świetle faktu, iż wierzyciele wykreślanej spółki dysponują całym szeregiem środków prawnych pozwalających na skuteczną ochronę ich interesów.

Autor jest prawnikiem w Dziale Finansowania Korporacji w kancelarii Tomczak i Partnerzy, oraz aplikantem radcowskim przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Warszawie