Kodeks pracy zawiera szczegółowe unormowania dotyczące uprawnień pracowników związane z rodzicielstwem. Osoby posiadające dzieci mogą liczyć na dodatkowe wolne od pracy:
Urlop macierzyński
Niezależnie od stażu pracy, wymiaru czasu pracy czy rodzaju umowy o pracę - urlop macierzyński należy się każdej pracownicy bezpośrednio po urodzeniu przez nią dziecka.
Wymiar urlopu macierzyńskiego uzależniony jest od ilości dzieci, które przyszły na świat podczas jednego porodu oraz od tego, czy był to pierwszy czy też kolejny poród.
Pracownicy-matce przysługuje urlop macierzyński w wymiarze:
- 16 tygodni przy pierwszym porodzie
-18 tygodni przy pierwszym porodzie pracownicy, która wychowuje dziecko przysposobione lub która przyjęła dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza (z wyjątkiem rodziny zastępczej pełniącej zadania pogotowia rodzinnego)
-18 tygodni przy każdym następnym porodzie
-26 tygodni w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie
W razie urodzenia martwego dziecka lub zgonu dziecka przed upływem 8 tygodni życia - pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 8 tygodni po porodzie, nie krócej jednak niż przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka.
W razie zgonu dziecka po upływie 8 tygodni życia - pracownica zachowuje prawo do urlopu macierzyńskiego przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka.
Pracownicy, która urodziła więcej niż jedno dziecko przy jednym porodzie, przysługuje w takim przypadku urlop macierzyński w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu.
W razie urodzenia dziecka wymagającego opieki szpitalnej pracownica, która wykorzystała po porodzie 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, pozostałą część tego urlopu może wykorzystać w terminie późniejszym, po wyjściu dziecka ze szpitala.
Jeżeli matka rezygnuje z wychowywania dziecka i oddaje je innej osobie w celu przysposobienia lub do domu małego dziecka, nie przysługuje jej część urlopu macierzyńskiego przypadająca po dniu oddania dziecka. Jednak w takim przypadku urlop macierzyński po porodzie nie może wynosić mniej niż 8 tygodni.
Pracownik, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka lub który przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza (z wyjątkiem rodziny zastępczej pełniącej zadania pogotowia rodzinnego) - ma prawo do 16 tygodni urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 12 miesięcy życia.
Jeżeli pracownik przyjął dziecko w wieku do 1 roku - ma prawo do 8 tygodni urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.
Co najmniej 2 tygodnie urlopu macierzyńskiego można wykorzystać przed przewidywaną datą porodu. Po porodzie przysługuje urlop macierzyński nie wykorzystany przed porodem aż do jego wyczerpania.
Na urlop macierzyński może również przejść ojciec dziecka. Po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego pracownica może zrezygnować z pozostałej części urlopu na rzecz ojca dziecka. Pracownica zgłasza pracodawcy pisemny wniosek w sprawie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego, najpóźniej na 7 dni przed przystąpieniem do pracy. Do wniosku dołącza się zaświadczenie pracodawcy zatrudniającego pracownika-ojca wychowującego dziecko, potwierdzające termin rozpoczęcia urlopu macierzyńskiego przez pracownika, wskazany w jego wniosku o udzielenie urlopu, przypadający bezpośrednio po terminie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego przez pracownicę.
W razie zgonu pracownicy w czasie urlopu macierzyńskiego, pracownikowi-ojcu wychowującemu dziecko przysługuje prawo do niewykorzystanej części tego urlopu.
Za czas urlopu macierzyńskiego przysługuje zasiłek macierzyński.
Urlop wychowawczy
W celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem pracownik legitymujący się 6 miesięcznym stażem pracy może przejść na urlop wychowawczy w wymiarze do 3 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 4 roku życia.
Do sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia.
Ponadto pracownikowi przysługuje dodatkowy urlop wychowawczy w wymiarze do 3 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18 roku życia - jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki pracownika.
Urlopu wychowawczego udziela się na wniosek pracownika i może on być wykorzystany najwyżej w 4 częściach.
Rodzice lub opiekunowie dziecka spełniający warunki do korzystania z urlopu wychowawczego mogą jednocześnie korzystać z takiego urlopu przez okres nieprzekraczający 3 miesięcy.
Pracownik może zrezygnować z urlopu wychowawczego:
- w każdym czasie - za zgodą pracodawcy
- po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy - najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy.
Pracodawca powinien dopuścić pracownika po zakończeniu urlopu wychowawczego do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe - na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym.
Otrzymane po urlopie wynagrodzenie powinno być nie niższe od pensji przysługującej pracownikowi w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przed urlopem.
W czasie urlopu wychowawczego można podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie - jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.
Okres urlopu wychowawczego wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Dni na opiekę
Pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy na 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.
Jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni - z urlopu na opiekę może skorzystać tylko jedno z nich.
Zwolnienie na opiekę nie kumuluje się. Oznacza to, że urlop taki nie przechodzi na rok następny i przepada, jeśli nie zostanie wykorzystany w danym roku.