Prawo pierwokupu polega na zastrzeżeniu pierwszeństwa do zakupu jakiejś rzeczy w sytuacji, gdy druga strona chciałaby sprzedać ją komuś innemu. Sprzedaż będzie więc możliwa tylko wtedy, gdy oznaczony nie pierwokupu nie będzie zainteresowany taką transakcją. W przypadku chęci sprzedaży trzeba niezwłocznie poinformować o tym osobę, która ma właśnie prawo pierwokupu.
Jeśli dojdzie do umowy z inną osobą bez poinformowania upoważnionego do pierwokupu, to taka umowa może być nieważna.
Korzystanie z prawa pierwokupu
Skorzystanie z prawa pierwokupu dokonywane jest poprzez złożenie odpowiedniego oświadczenia. Jeśli umowa sprzedaży wymaga odpowiedniej formy, to taką trzeba zachować. Może tak być np. jeśli trzeba ją sporządzić w formie aktu notarialnego.
Będzie tak na pewno w przypadku pierwokupu nieruchomości. Forma aktu notarialnego będzie niezbędna, bo samo przeniesienie własności nieruchomości odbywa się w formie notarialnej. Prawo pierwokupu może być wykonane w ciągu miesiąca od momentu otrzymania zawiadomienia o sprzedaży. W przypadku innych rzeczy będzie to tydzień. Oczywiście, strony mogą ustalić inny* termin na realizację prawa pierwokupu*.
Po co prawo pierwokupu?
Prawo pierwokupu ma na celu zabezpieczyć i zagwarantować pierwszeństwo sprzedaży konkretnej rzeczy. W potocznym rozumieniu może to być np. rezerwacja. Jeśli więc sprzedający sprzeda konkretną rzecz osobie trzeciej i nie poinformuje o swoim zamiarze osoby, która ma prawo do pierwokupu, odpowiada za powstałą szkodę. W sytuacji, gdy prawo pierwokupu należne jest Skarbowi Państwa, współwłaścicielowi albo dzierżawcy, to sprzedaż bezwarunkowa nie jest ważna.
Ustawa o gospodarowaniu nieruchomościami daje gminie prawo pierwokupu nieruchomości, która wcześniej była kupiona od Skarbu Państwa, jeśli nie jest przeznaczona na cele rolne lub leśne. Gmina może także w ramach pierwokupu kupić nieruchomość zabytkową.
Prawo pierwokupu przysługuje też dzierżawcy w przypadku nieruchomości rolnej, o ile umowa dzierżawy zawarta była na piśmie, ma datę pewną, a także wykonana była przez przynajmniej trzy lata. Jeśli dzierżawcy nie ma lub nie chce skorzystać z prawa pierwokupu, to takie prawo przynależy Agencji Nieruchomości Rolnych. Jest to jednak możliwe tylko wtedy, gdy nieruchomość rolna ma powierzchnię przynajmniej 5 ha. Prawo pierwokupu nie działa między innymi w razie zbywania nieruchomości rolnej na rzecz osoby bliskiej.
Jeśli osób, które mają prawo do pierwokupu, jest więcej, a niektóre nie chcą skorzystać z tego uprawnienia, to pozostali mogą skorzystać z niego w całości.
Treść umowy a prawo pierwokupu
Jeżeli uprawniony do pierwokupu chce skorzystać ze swojego prawa, a sprzedający zawarł wcześniej umowę z inną osobą, to koniecznie trzeba będzie poznać treść umowy między tymi stronami. Jeśli bowiem prawo pierwokupu będzie użyte, to umowa musi pozostać bez zmian. Musi mieć taką samą treść, co umowa między sprzedającym a osobą, która nie była uprawniona do skorzystania z pierwokupu.