Sąd może wydać postanowienie o ogłoszeniu upadłości i w przypadku braku płynnych środków jednoczesne wezwanie wierzycieli do uiszczenia stosownych zaliczek na koszty postępowania.
Postępowanie upadłościowe wszczyna się na wniosek dłużnika lub każdego z jego wierzycieli. Zasadniczym celem postępowania jest zaspokojenie - w możliwie najwyższym stopniu - wierzycieli.
W przypadku braku majątku upadłego, sąd nie wszczyna postępowania upadłościowego, a wniosek obligatoryjnie oddala (art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze, dalej _ ustawa _). Sprawdzenie, czy majątek dłużnika jest wystarczający, dokonuje się poprzez porównanie wartości aktywów znajdujących się w majątku dłużnika z wielkością potencjalnych kosztów postępowania.
Brak środków na wszczęcie postępowania upadłościowego
Inaczej przedstawia się sytuacja, gdy sąd ustali, że majątek dłużnika jest obciążony hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym, hipoteką morską albo gdy zostanie uprawdopodobnione, że obciążenia majątku dłużnika są mocą przepisów ustawy bezskuteczne lub zostały dokonane z pokrzywdzeniem wierzycieli.Oddalenie wniosku w takich okolicznościach ma charakter fakultatywny - sąd może, ale nie musi oddalić wniosku o ogłoszenie upadłości. Problematyczne jest jednak ustalenie przesłanek, jakimi powinien kierować się, podejmując odpowiednią decyzję. Wśród dopuszczalnych rozwiązań wymienia się wydanie postanowienia o ogłoszeniu upadłości i w przypadku braku płynnych środków jednoczesne wezwanie wierzycieli do uiszczenia stosownych zaliczek na koszty postępowania.
Zaliczka jest wyłącznym dopuszczalnym sposobem uniknięcia umorzenia postępowania. Skoro syndykowi nie przysługują żadne alternatywne środki na finansowanie kosztów postępowania to jedynie zaliczka umożliwia dalsze prowadzenie postępowania (z pozycji syndyka wysoce wątpliwe jest prawdopodobieństwo uzyskania kredytu z banku lub od innej instytucji finansowej).
Ryzyko oceny prawdopodobieństwa odzyskania majątku przenosi się w takim przypadku na wierzycieli. To oni muszą ocenić, czy istnieje realna szansa skutecznego podważenia czynności dokonanej przez dłużnika na szkodę wierzycieli oraz czy podważenie czynności doprowadzi do takiego powiększenia masy upadłościowej, która wystarczy na ich przynajmniej częściowe zaspokojenie.
Wśród dostrzegalnych niebezpieczeństw wymienia się ryzyko utraty zaliczki. W wypadku bowiem, gdy oczekiwane korzyści majątkowe nie powiększą masy upadłościowej, wpłacona na koszty postępowania zaliczka nie podlega zwrotowi.
Stratą zostają obciążeni wierzyciele, którzy w gruncie rzeczy ponoszą koszty nieskutecznego postępowania upadłościowego. Z perspektywy wierzycieli, okoliczność ta powinna skłaniać do wszechstronnej, starannej oceny kondycji finansowej dłużnika. Z jednej bowiem strony, utrata zaliczki jest odczuwalną stratą; z drugiej jednak strony, pochopna odmowa jej uiszczenia może realnie uniemożliwić skuteczne dochodzenie należności od dłużnika.
Zaliczka na koszty postępowania w toku upadłości
Nieco odmienna sytuacja przedstawia się, gdy brak środków na koszty upadłości ujawni się dopiero w dalszym toku postępowania. Zgodnie z przepisem art. 361 pkt 1 ustawy sąd umorzy postępowanie, jeżeli majątek pozostały po wyłączeniu z niego przedmiotów majątkowych dłużnika zabezpieczonych rzeczowo nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania. Wyjątek stanowi sytuacja, w której wprawdzie w majątku wolnym od zabezpieczeń znajdują się składniki majątkowe, posiadające określoną wartość, jednakże brakuje _ płynnych funduszów _ na pokrycie powstałych kosztów.
W takim wypadku, zgodnie z przepisem art. 232 istnieje możliwość pozostawienia wierzycielowi decyzji w kwestii dalszego toku postępowania upadłościowego.
Sędzia - komisarz może bowiem:
1) zwołać zgromadzenie wierzycieli, celem podjęcia uchwały co do wpłacenia przez wierzycieli zaliczki na koszty postępowania, albo
2) wydać postanowienie w przedmiocie zobowiązania określonych wierzycieli do złożenia zaliczki na koszty postępowania.
Od sędziego - komisarza wymaga się, aby swoją decyzje poprzedził starannym badaniem składu masy upadłości. Powinien on w związku z tym upewnić się, czy rzeczywiście istnieje majątek, który w dalszym toku postępowania będzie można albo spieniężyć albo wprowadzić do masy upadłości i następnie spieniężyć. Znamienne dla podjęcia decyzji powinno być uzyskanie przekonania, że majątek masy upadłości wystarczy na zwrot wierzycielom zaliczki i przynajmniej niewielkie zaspokojenia wierzycieli.
Uchwała zgromadzenia wierzycieli co do wpłacenia zaliczki
Wyłącznie od decyzji sędziego - komisarza zależy, czy zwołać zgromadzenie wierzycieli czy też zobowiązać ściśle określonych wierzycieli do złożenia zaliczki na koszty postępowania. Skoro ustawa nie konkretyzuje, jakiej treści uchwałę może podjąć, zgromadzenie wierzycieli dopuszcza się, aby uchwała zobowiązywała do wpłacenia zaliczki wszystkich wierzycieli w równym stopniu, część wierzycieli, posiadających największe wierzytelności, wierzycieli określonych kategorii zaspokojenia albo tylko tych wierzycieli, którzy wyrażą na to zgodę.
Zobowiązanie wierzycieli
Sędzia - komisarz może zobowiązać do uiszczenia zaliczki wierzycieli, mających największe wierzytelności których łączna wartość wynosi co najmniej 30% ogólnej sumy wierzytelności. W tym wypadku wysokość wierzytelności stanowi kryterium wyboru wierzycieli, którzy zostają zobowiązani do zapłaty. Wśród najczęstszych sposobów wezwania wierzycieli wymienia się wezwanie wierzycieli solidarnie do uiszczenia zaliczki albo podział pomiędzy wierzycieli proporcjonalnie do wysokości ich wierzytelności. Decyzja w tym przedmiocie powinna być expressis verbis wyrażona w postanowieniu sędziego - komisarza.
Dobrowolność zaliczki
Niewątpliwie, uiszczenie zaliczki ma charakter dobrowolny. Przepis art. 232 ustawy nie przewiduje jakichkolwiek metod wyegzekwowania zaliczki od wierzycieli, jak również nie nakłada na wierzycieli żadnych sankcji za jaj nieuiszczenie. Zatem jedyną realną sankcją pozostaje ryzyko umorzenia postępowania na podstawie przepisu art. 361 pkt 2 ustawy. Przepis ten przewiduje bowiem, że sąd umorzy postępowanie, jeżeli wierzyciele zobowiązani uchwałą albo postanowieniem sędziego - komisarza nie złożyli w wyznaczonym terminie zaliczki na koszty postępowania, w przypadku gdy brak jest płynnych funduszów na te koszty.
Wbrew oczekiwaniom, uiszczenie zaliczki nie wpływa na bardziej preferencyjną pozycję wierzycieli w postępowaniu upadłościowym. W rzeczywistości są oni traktowani jednakowo - nie przysługują im większe prawa niż tym, którzy zaliczki nie uiścili.
Szczególnie istotna dla wierzycieli jest także konstrukcja samego zwrotu uiszczonej zaliczki. Przepis art. 233 ustawy dopuszcza zwrot zaliczki tylko i wyłącznie wtedy, gdy fundusze masy upadłości wystarczają na jej pokrycie. Wierzyciel ponosi zatem znaczne ryzyko - brak środków w masie upadłości oznacza bowiem, że zarówno nie otrzyma wpłaconej zaliczki jak i nie uzyska zaspokojenia swoich wymagalnych wierzytelności. W każdym przypadku, wierzycielowi nie służy żadnego rodzaju roszczenie o zwrot zaliczki ani w stosunku do innych wierzycieli, ani do upadłego.
Konstrukcja zaliczki sprawia, że w razie braku środków finansowych w spółce wierzyciele mogą doprowadzić do wszczęcia postępowania albo - w zależności od etapu postępowania - przeciwdziałać jego umorzeniu. Prowadzenie postępowania upadłościowego zwiększa z pewnością prawdopodobieństwo zaspokojenia wierzycieli, choćby w minimalnym stopniu. W ich interesie leży jednakże, by starannie zbadać szanse na uzyskanie zaspokojenia. Brak majątku skutkuje bowiem niemożliwością żądania zwrotu uiszczonej zaliczki.
Autor jest senior partnerem, radcą prawnym, współautorka konsultantem prawnym z Kancelarii Babiaczyk, Skorocki i Wspólnicy