Za pracę w godzinach nadliczbowych pracownikom należy się dodatek pieniężny lub odpoczynek. O tym, jaką formę przybierze rekompensata za pracę ponad normę decyduje pracodawca.
Praca nadliczbowa
Art. 151 Kodeks pracy mówi, iż pracą w godzinach nadliczbowych jest praca wykonywana ponad:
- obowiązujące pracownika normy czasu pracy, oraz
- przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy.
Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w razie:
- konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii
- szczególnych potrzeb pracodawcy
Godziny i normy
Co do zasady, czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie 5 dniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym (nie przekraczającym 4 miesięcy).
*UWAGA! *Każdy pracodawca powinien prowadzić ewidencję czasu pracy
Tygodniowy czas pracy łącznie z godzinami nadliczbowymi nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym. Każde święto występujące w okresie rozliczeniowym i przypadające w innym dniu niż niedziela obniża wymiar czasu pracy o 8 godzin.
Pracownikowi przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego.
Liczba godzin nadliczbowych przepracowanych w związku ze szczególnymi potrzebami pracodawcy nie może przekroczyć dla poszczególnego pracownika 150 godzin w roku kalendarzowym.
Kodeks pracy dopuszcza ustalenie innej maksymalnej liczby godzin nadliczbowych w roku. Odpowiedni zapis powinien znaleźć się w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy.
Dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy należy określić w umowie o pracę dopuszczalną liczbę godzin pracy ponad określony w umowie wymiar czasu pracy, których przekroczenie uprawnia pracownika, oprócz normalnego wynagrodzenia, do dodatku za godziny nadliczbowe.
Dodatkowe wynagrodzenie
Dodatkowe wynagrodzenie przysługuje pracownikowi jedynie za ten okres, w którym wykonywał pracę ponad przepisowe normy czasu pracy.
Za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek w wysokości:
100% wynagrodzenia - za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających:
- w nocyUWAGA! Nie należy się dodatek, jeśli pracownik w zamian za pracę ponad normę otrzymał inny dzień wolny
- w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy
- w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
50% wynagrodzenia - za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu niż określony powyżej.
| Orzecznictwo |
| --- |
| „Przez normalne wynagrodzenie należy rozumieć takie wynagrodzenie, które pracownik otrzymuje stale i systematycznie, a więc obejmujące zarówno wynagrodzenie zasadnicze wynikające ze stawki osobistego zaszeregowania, jak i dodatkowe składniki wynagrodzenia o charakterze stałym, jeżeli na podstawie obowiązujących w zakładzie pracy przepisów płacowych pracownik ma prawo do takich dodatkowych składników" (wyrok SN z 3 czerwca 1986 r., I PRN 40/86; OSNC z 1987 r. nr 9, poz. 140). |
100% dodatek przysługuje także za każdą godzinę pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia przeciętnej *tygodniowej *normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. Dodatek ten nie należy się, gdy przekroczenie normy nastąpiło w wyniku pracy w godzinach nadliczbowych, za które pracownikowi przysługuje prawo do dodatku w wysokości 100%.
Przekroczenie tygodniowej normy czasu pracy nastąpi wówczas, gdy pracownik będzie świadczył pracę w dniu, który zgodnie z harmonogramem pracy jest jego dniem wolnym (np. w sobotę). Jeśli pracownik nie otrzyma w zamian czasu wolnego, to w przyjętym okresie rozliczeniowym nastąpi przekroczenie normy tygodniowej. Pracownik otrzyma więc dodatek 50 lub 100% (w zależności od dnia i pory przekroczenia normy).
Do ustalenia podstawy obliczania dodatku bierze się pod uwagę wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania - w stawce godzinowej lub miesięcznej.
Jeżeli jednak w umowie o pracę nie wyodrębniono stałego składnika wynagrodzenia - do wyliczeń posłuży 60% wynagrodzenia.
| Orzecznictwo |
| --- |
| „Wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania obejmuje oprócz wynagrodzenia zasadniczego również dodatek funkcyjny" (uchwała SN z 30 grudnia 1986 r., III PZP 42/86; OSNCP z 1987 r. nr 8, poz.106) |
Wynagrodzenie za pracę godzinach nadliczbowych zastąpić można ryczałtem, ale tylko u pracowników, którzy swoje obowiązki wykonują stale poza zakładem pracy. Wysokość ryczałtu powinna odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy w godzinach nadliczbowych.
Dni wolne
W zamian za czas przepracowany w godzinach nadliczbowych pracodawca może udzielić pracownikowi czasu wolnego.
W zależności od tego, kto wystąpi z inicjatywą zastąpienia dodatku pieniężnego czasem wolnym, wyróżniamy:
Czas wolny = liczba przepracowanych godzin nadliczbowych, gdy z wnioskiem wystąpi pracownik
Czas wolny = liczba przepracowanych godzin nadliczbowych + 50% tych godzin, gdy czas wolny udziela pracodawca, bez wniosku pracownika. Udzielenie czasu wolnego powinno nastąpić najpóźniej do końca okresu rozliczeniowego; nie może to spowodować obniżenia wynagrodzenia należnego pracownikowi za pełny miesięczny wymiar czasu pracy.
Pracownikowi, który wykonywał pracę w dniu wolnym od pracy *(np. w sobotę) *wynikającym z rozkładu czasu pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, przysługuje w zamian inny dzień wolny od pracy udzielony pracownikowi do końca okresu rozliczeniowego, w terminie z nim uzgodnionym.
| Przykład |
| --- |
| Pracownik przepracował w lutym 6 godzin z dodatkiem 100% oraz 5 godzin nadliczbowych z dodatkiem 50%. Na wynagrodzenie pracownika składają się następujące składniki: * - wynagrodzenie zasadnicze: 3000 zł * - dodatek funkcyjny: 300 zł * - dodatek za znajomość języków obcych: 200 zł * - premia: 20 % wynagrodzenia Wynagrodzenie normalne za godziny nadliczbowe Podstawa obliczenia (wszystkie składniki wynagrodzenia): 3000zł + 300zł + 200zł + 600zł = 4100zł Wymiar czasu pracy w lutym: (3 x 40) + (5 x 8) = 120 + 40 = 160h Stawka za godzinę: 4100 zł/160h = 25,63zł Normalne wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych wyniesie: 11 h x 25,63zł = 281,93zł Dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych Podstawa obliczenia (wynagrodzenie zasadnicze + dodatek funkcyjny) 3000zł + 300zł = 3300zł Stawka za 1 godzinę: 3300 zł/160h = 20,63zł Dodatek 100%: 6h x 20,63zł = 123,78zł Dodatek 50%: 5h x 20,63zł x 50% = 51,58zł Razem: 175,36zł * Wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych w lutym wyniesie: *457,29 zł
(281,93 zł + 175,36 zł) |