Wynalazki, unikalne procedury i know-how to istotne elementy funkcjonowania wielu przedsiębiorstw. Jako własność intelektualna, nierzadko stanowią podstawę przewagi konkurencyjnej.
Własność intelektualna to zbiór praw obejmujący wszystkie wytwory powstałe w drodze procesu myślowego, których wartość ujmuje się w formie materialnych nośników. Są to pomysły, procedury i sposoby będące wynikiem rozmaitej aktywności człowieka przede wszystkim w dziedzinie sztuki, literatury, nauki i przemysłu.
W przypadku przedmiotów, w łatwy sposób można określić ich przynależność do konkretnej osoby, okazując np. dowód rejestracyjny samochodu czy akt własności mieszkania. Własność niematerialnych wytworów jest trudniejsza do ustalenia z racji niejednoznacznego potwierdzenia, kto jest autorem dzieła. Aby uprościć sytuację, powstały akty prawne, które pomagają chronić plany, projekty, książki itp.
Ochrona własności intelektualnej
Wyłączne upoważnienie do dóbr niematerialnych objętych ochroną oraz możliwość zakazania innym ich używania to korzyści, które płyną z prawa własności intelektualnej. Ochrona gwarantuje twórcy prawa do zidentyfikowania go właśnie jako autora. Obejmuje przy tym szeroki zakres tematyczny: patenty, prawa ochronne dla wzorów przemysłowych i znaków towarowych, prawa autorskie i prawa pokrewne.
W Polsce, wymienione obszary podlegają ochronie w ramach czterech aktów prawnych: Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Ustawy o prawie własności przemysłowej oraz Ustawy o ochronie baz danych. Prawa własności intelektualnej stanowią dla przedsiębiorcy narzędzie obrony.
Aktywności człowieka są także chronione przez liczne akty prawa międzynarodowego, które zostały ratyfikowane i wdrożone do wewnętrznego systemu jako obowiązujące. Dotyczą one przede wszystkim kwestii nieuregulowanych w polskim prawie. Opis poszczególnych rozporządzeń można przeczytać na stronie internetowej Urzędu Patentowego RP.
Własność intelektualna jest chroniona przede wszystkim zasadami prawa autorskiego oraz własności przemysłowej.
Prawa autorskie, czyli ochrona utworów
Co do zasady, przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Utwór pozostaje przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, nawet jeśli ma nieukończoną postać. Zazwyczaj funkcjonuje na nośniku papierowym, np. taśmie, papierze czy zapisie cyfrowym.
Prawem autorskim są objęte przede wszystkim utwory:
- wzornictwa przemysłowego;
- plastyczne;
- fotograficzne;
- lutnicze;
- architektoniczne i urbanistyczne;
- muzyczne i słowno-muzyczne;
- sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
- audiowizualne;
Dopóki twórca nie ujawni nazwiska, w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go producent, wydawca lub organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.
Przedmioty własności przemysłowej
W rozumieniu ustawy, prawu do własności przemysłowej podlegają przede wszystkim projekty wynalazcze. Są to:
- wynalazki - nowatorskie, oryginalne rozwiązanie problemu technicznego, najczęściej poprzedzone przez pomysł. Muszą być nowe (nie być częścią stanu techniki), posiadać poziom wynalazczy (nie wynikać w sposób oczywisty ze stanu techniki) i nadawać się do przemysłowego stosowania;
- wzory użytkowe - nowe i użyteczne rozwiązania o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci;
- wzory przemysłowe - nowa postać wytworu lub jego części o indywidualnym charakterze, nadana przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał;
- topografia układu scalonego - oryginalne rozwiązanie, które polega na wyrażonym w dowolny sposób przestrzennym rozplanowaniu elementów (co najmniej jeden musi być aktywny) oraz połączeń między nimi;
- projekty racjonalizatorskie - każde rozwiązanie zgłoszone przedsiębiorcy przez twórcę i nadające się do wykorzystania (nie może być żadnym z powyższych);
Na wynalazki udzielane są patenty, uprawniające do wyłącznego korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Polski. Czas trwania wynosi 20 lat od daty dokonania zgłoszenia w Urzędzie patentowym. Pozostałe projekty wynalazcze podlegają prawu ochronnemu albo prawu z rejestracji.
Przedmiotami prawa własności przemysłowej mogą być także znaki towarowe i oznaczenia geograficzne. Do pierwszej grupy należą wyróżniki przedsiębiorstwa na tle konkurencji, które można przedstawić w sposób graficzny (np. wyraz, rysunek, kompozycja kolorystyczna i forma przestrzenna). W drugim przypadku są to oznaczenia słowne odnoszące się bezpośrednio lub pośrednio do nazwy miejsca, miejscowości, regionu czy kraju.