| Rozwój leasingu w Polsce Początki leasingu w Polsce można umieścić na przełomie roku 1990 i 1991. Powoływanie do życia firm leasingowych zaczęły rozpatrywać zarówno banki, jak i prywatne grupy kapitałowe. Szczególną motywacją dla powstawania prywatnych firm leasingowch, tak zwanych "libero", a więc nie należących do banków, było ustawowe zwolnienie z podatku dochodowego przez okres 3-letni wszystkich firm, w których znajdował się kapitał zagraniczny, czyli tak zwanych wówczas "joint ventures". W latach 1990-1996 tak zwany kapitał zagraniczny w sektorze leasingowym pochodził z reguły z prywatnych zasobów kapitałowych Polaków, żyjących na Zachodzie, posiadających polskie, zmienione lub podwójne obywatelstwo. Jeszcze w 1996 roku, na około 200 funkcjonujących w Polsce firm leasingowych, zaledwie kilka(!) - należących do polskich banków - nie korzystało ze zwolnień od podatku dochodowego. Możliwości zwolnień z podatku dochodowego zostały przez polski Sejm zniesione z końcem marca 1997 roku i od tego czasu wszystkie firmy leasingowe w Polsce zaczęły pracować na tych samych warunkach. Również od tego momentu klasyfikacja firm leasingowych w Polsce zaczęła ulegać istotnym zmianom. Obecnie dominują firmy leasingowe, należące do banków lub koncernów samochodowych, podobnie jak to ma miejsce w zachodniej części Europy. Leasing, jako nowy fenomen finansowania inwestycji w Polsce, charakteryzował się w pierwszym okresie rozwoju ogromną dynamiką. W 1992 roku wartość nowych umów leasingu wyniosła 85 milionów USD, natomiast już w roku 1993 -185 milionów, w roku 1994 - 285 milionów, w roku 1995 -500 milionów, a w roku 1996 -750 milionów USD. Wszystkie te szacunki opracowywane były w dolarach amerykańskich ze względu wysoką podówczas inflację złotego i bardzo duże różnice w kursach polskiej waluty wobec walut zachodnich w poszczególnych latach. Należałoby w tym miejscu powtórzyć motto, wielokrotnie prezentowane przez LEASEUROPE w kontaktach z partnerami ze świata zewnętrznego, przyjęte również przez Komisję Unii Europejskiej w wydawanych przez nią tzw. dyrektywach, a mianowicie: "LEASING I KREDYT SĄ DWIEMA CAŁKOWICIE INNYMI KONCEPCJAMI" W listopadzie 1996 roku powołane zostało do życia i zarejestrowane w sądzie stowarzyszenie firm leasingowych o nazwie Konferencja Przedsiębiorstw Leasingowych w Polsce, zarejestrowane następnie w LEASEUROPE w Brukseli. Od początku 1997 roku Konferencja Przedsiębiorstw Leasingowych w Polsce (w skrócie KPL) zaczęła opracowywać i publikować statystyki rozwoju leasingu w Polsce, z przeznaczeniem dla swoich członków, dla LEASEUROPE w Brukseli i dla polskiej prasy codziennej i fachowej (prezentowane na konferencjach prasowych). W czerwcu 2003 roku podczas Walnego Zebrania członkowie KPL zdecydowali o zmianie nazwy stowarzyszenia na Związek Przedsiębiorstw Leasingowych oraz uchwalili dwa bardzo ważne, opracowywane od dłuższego czasu dokumenty, a mianowicie kodeks etyki oraz standardy zawodowe przedsiębiorcy leasingowego. Według statystyk ZPL, opracowywanych na podstawie danych statystycznych otrzymywanych tylko od firm członkowskich, i według statystyk wydawnictwa GEMINI, opracowywanych na podstawie danych i szacunków, zbieranych od wszystkich firm leasingowych - leasing w Polsce rozwijał się od 1997 roku następująco (w milionach PLN):
W przypadku przeprowadzania analiz powinno się zatem brać pod uwagę dane statystyczne publikowane w "Polskim Rynku Leasingu", wydawanym w odstępach półrocznych przez wydawnictwo GEMINI. Rok 2000 przyniósł załamanie rynku leasingowego w Polsce na skutek spektakularnych bankructw kilku firm leasingowych. To z kolei spowodowało zalecone przez Związek Banków Polskich zaostrzenie kryteriów i warunków refinansowania operacji leasingowych przez banki operujące w Polsce, włącznie z koniecznością tworzenia rezerw w tych bankach w wysokości udzielanych kredytów, co pogarszało wyniki finansowe w publikowanych bilansach tych banków. W roku 2001 wypadło z rynku leasingowego kilkadziesiąt firm leasingowych, wobec których sektor bankowy z różnych powodów wstrzymał refinansowanie operacji leasingowych. Koniec roku przyniósł też ogłoszoną przez kilka banków i innych wierzycieli głośną upadłość kolejnej czołowej firmy leasingowej. Spowodowało to drugi z kolei spadek wartości oddawanych w użytkowanie przedmiotów leasingu przez firmy leasingowe, nerwowość w sektorze leasingowym, w sektorze bankowym oraz pewnego rodzaju niepewność wśród potencjalnych leasingobiorców. Rok 2002 był natomiast rokiem powrotu leasingu na normalną ścieżkę rozwoju. Leasing nie osiągnął jeszcze poziomu z 1999 roku, ale wielkością 7.943,0 milionów PLN zbliżył się poważnie do tego rekordowego jak dotąd roku. Wyniki za I połowę 2003 roku wykazują, że rok 2003 może być kolejnym rokiem wzrostu wolumenu leasingu w Polsce, a może nawet rokiem rekordowym, z wynikiem wyższym niż rok 1999. Wartość zawartych transakcji leasingu ruchomości wyniósł 4.236,0 milionów PLN, a nieomal regułą jest, że wyniki drugiej połowy roku są lepsze od wyników pierwszej połowy. Zgodnie z tradycją stworzoną przez Komitet Statystki i Marketingu LEASEROPE, dane statystyczne dotyczące leasingu ruchomości podlegają podziałowi na następujące grupy:
Grupa samochodów osobowych, co jest fenomenem w skali nie tylko Europy, ale i całego świata, stanowiła do 2001 roku poniżej 1%, w roku 2001 osiągnęła 2,7%, a dopiero w roku 2002 zanotowała znaczny wzrost - do 7,9%. Od roku 2002 Ministerstwo Finansów dość istotnie poprawiło warunki leasingu samochodów osobowych. Odzwierciedleniem tej decyzji polskich władz był wyraźny wzrost wolumenu leasingu samochodów z 187,7 miliona w 2001 do 626,1 miliona PLN w 2002 roku. Ta tendencja wzrostowa powinna utrzymywać się w kolejnych latach. Grupa środków transportu kolejowego, powietrznego i wodnego stanowiła tradycyjnie niski udział, od najniższego poziomu 0,5% w roku 1998 do 3,9% w roku 2001. A oto dane porównawcze z roku 2002 i I półrocza 2003 roku - udział poszczególnych grup w %:
20 lipca 2001 roku została uchwalona przez Sejm kolejna Ustawa o zmianie
ustaw o podatku dochodowym od osób fizycznych, o podatku dochodowym
od osób prawnych, a także o podatku od towarów i usług oraz o podatku
akcyzowym. Zasadniczą treść noweli stanowią nowe uregulowania w zakresie
opodatkowania podatkiem dochodowym stron umowy leasingu. Ustawa definiuje
dla potrzeb podatkowych umowę leasingu, określa warunki, jakie umowa
taka ma spełniać, oraz jej skutki podatkowe.
Komisję Nadzwyczajną ds. Zmian w Kodyfikacjach,
Przepisów ustawy nie stosuje się do umów leasingu, które zostały zawarte
przed dniem jej wejścia w życie. Powstał też pewnego rodzaju okres przejściowy
od wejścia w życie regulacji Kodeksu Cywilnego dotyczących umowy leasingu,
tj. od dnia 9. grudnia 2000 do 30. września 2001 roku. Umowy leasingowe
zawarte w tym okresie oceniane są z punktu widzenia prawa cywilnego
według nowych regulacji o umowie leasingu w Kodeksie Cywilnym, a jednocześnie
według przepisów podatkowych z tego okresu. Ten okres przejściowy trwa
zresztą w całym okresie ważności umów leasingu, a więc na przykład dla
umów 3-letnich zakończy się w okresie między 9. grudnia 2003 roku a
30. września 2004 roku, a dla umów 5-letnich zakończy się w okresie
między 9. grudnia 2005 roku a 30. września 2006 roku.
Podzielam - jako wieloletni praktyk - zdanie tych doskonałych polskich i zagranicznych ekspertów w dziedzinie rachunkowości (członków Międzynarodowego Komitetu Standardów Rachunkowości w Londynie), którzy odważnie twierdzą, że najlepszym źródłem uregulowań prawnych jest praktyka gospodarcza, a nie przekonania teoretyczne. Pierwszym dowodem na prawdziwość tego twierdzenia jest fakt, że próby unifikacji pojęć i definicji w zakresie leasingu w skali światowej trwają już od około 30 lat. Powstały na ten temat setki opracowań książkowych, wzbogacających fachową literaturę anglojęzyczną, niemiecką i francuską. Już w lutym 1974 roku Sekretariat Międzynarodowego Instytutu Unifikacji Prawa Prywatnego z siedzibą w Rzymie (UNIDROIT) wystąpił na 53 sesji Rady Zarządzającej z propozycją zbadania możliwości opracowania jednolitych ram prawnych dla leasingu w skali międzynarodowej. W 1975 roku Sekretariat UNIDROIT powołał do życia czteroosobową "grupę badawczą w celu rozpoznania problemu", z wyłączeniem jedynie leasingu nieruchomości i tzw. leasingu krajowego. W marcu 1977 roku Rada Zarządzająca UNIDROIT powołała z kolei 6-osobową grupę badawczą, która na posiedzeniu Rady w Rzymie jeszcze w tym samym marcu 1977 roku uznała za możliwe uregulowanie prywatnoprawnych kwestii leasingu międzynarodowego. Z kolei w maju 1977 roku na 56 sesji UNIDROIT Rada Zarządzająca powołała do życia wieloosobową grupę ekspertów, której zadaniem było wypracowanie kompletnej listy podstawowych założeń jednolitych reguł oraz projektu (propozycji) rozwiązań poszczególnych problemów w leasingu międzynarodowym. W latach 1977-1984 grupa ta odbywała w różnych miastach świata liczne spotkania i posiedzenia plenarne z udziałem ekspertów z innych krajów, aż wreszcie w czerwcu 1984 roku na 63 sesji Rady Zarządzającej UNIDROIT Rada ta przyjęła opracowaną przez Sekretariat UNDROIT kolejną, wielokrotnie dyskutowaną, uzupełnianą i zmienianą przez grupę ekspertów i sam Sekretariat, wersję tzw. projektu wstępnego w sprawie leasingu międzynarodowego. Dalszy ciąg prac przejął na siebie komitet ekspertów rządowych (w tym ekspertów z Polski). Komitet ten odbył trzy posiedzenia (w kwietniu 1985, 86 i 87) w siedzibie Sekretariatu UNIDROIT w Rzymie. Na trzecim (ostatnim) posiedzeniu komitet przyjął "Projekt Konwencji o Międzynarodowym Leasingu Finansowym". Ostateczny projekt konwencji, zwanej w skrócie konwencją UNIDROIT, po gruntownej i szczegółowej dyskusji i wprowadzeniu wielu zmian (raczej o charakterze redakcyjnym i językowym) został przyjęty w Ottawie (Kanada) 28 maja 1988 roku w formie Aktu Końcowego konferencji dyplomatycznej, w której udział wzięli przedstawiciele 56 państw (w tym Polski) i 10 organizacji i stowarzyszeń międzynarodowych. Inicjatywa Sekretariatu i Rady Zarządzającej UNIDROIT w Rzymie z 1974 roku uruchomiła pewnego rodzaju lawinę działań i przemyśleń, prowokujących liczne grupy praktyków i teoretyków leasingu w całym świecie do przeanalizowania wszystkich aspektów umowy leasingu oraz praw i obowiązków wszystkich trzech stron umowy (finansującego, korzystającego oraz dostawcy przedmiotu leasingu). Leasing w swoim nowocześniejszym wydaniu funkcjonował już wtedy w Ameryce Północnej od około 20 lat, a w Europie i na świecie od około 10 lat. W trakcie trwającej 14 lat (licząc do zawarcia konwencji UNIDROIT w maju 1988 roku) dyskusji, poddano analizie całą praktykę leasingu w okresie po drugiej wojnie światowej. Rozważania dotyczyły nie tylko tzw. leasingu międzynarodowego, ale również praktyki leasingu w najważniejszych krajach Ameryki i Europy (chociaż sama konwencja UNIDROIT dotyczyła tylko tzw. leasingu międzynarodowego). Dyskusja rozpoczęta w 1988 roku trwa zresztą do dnia dzisiejszego. Nauka o leasingu nie jest nauką skończoną. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że sama Konwencja UNIDROIT oraz wszystkie związane z nią przemyślenia i dyskusje stanowiły podstawę sformułowania Międzynarodowego Standardu Rachunkowości nr 17 IASC w Londynie. Standard ten był zresztą również dyskutowany i zmieniamy w okresie kilku lat aż do jego ostatecznego przyjęcia przez IASC w kwietniu 1997 roku z rekomendacją stosowania go przynajmniej przez kraje członkowskie IASC (w tym Polskę), od początku 1999 roku. Tak, jak regulacje Konwencji UNIDROIT stały się podstawą opracowania definicji i warunków umowy leasingu w znowelizowanym polskim Kodeksie Cywilnym, tak MSR 17 stanowił punkt wyjścia przy formułowaniu nowelizacji polskiej Ustawy o rachunkowości w części dotyczącej leasingu. Tajemnica sukcesu, jakim stał się rozwój leasingu na całym świecie, leży przede wszystkim korzyściach wynikających ze szczególnych metod rachunkowości u finansującego i korzystającego, nie bierze się zaś z samego faktu, że umowa leasingu za użytkowanie przedmiotu leasingu przewiduje płatności ratalne w okresach zbliżonych do kredytów bankowych i kosztach zbliżonych do takich kredytów. Dlatego inicjatorom i autorom nowelizacji Ustawy o rachunkowości, tak zresztą jak i inicjatorom i autorom uzupełnienia Kodeksu Cywilnego o umowę leasingu, należą się szczególne podziękowania. Należy odnotować fakt, że polski sektor gospodarczy posiada coraz większą wiedzę o korzyściach wynikających z operacji leasingowych w porównaniu z korzyściami z klasycznych operacji kredytowych, oferowanych przez banki operujące w Polsce. Coraz więcej managerów, zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym, zdaje sobie sprawę z istotnych różnic w księgowaniu operacji leasingowych i operacji kredytowych, ich niższych kosztach w bilansach firm itp. Dowodem tego jest istotny wzrost tak zwanej średniej wartości umowy leasingu. O ile jeszcze w 1996 roku tak zwane "big tickets" czyli umowy powyżej miliona złotych należały do rzadkości, o tyle już w latach 2000-2002 transakcje leasingowe o takiej wartości liczone były w dziesiątkach, jeżeli nie w setkach, nie mówiąc o rozwoju umów leasingu w zakresie nieruchomości o dużych wartościach, co jest przedmiotem omówienia w innym rozdziale tej książki ("Leasing nieruchomości w Polsce"). Szacuje się, że udział leasingu w ogólnych wartościach przedsięwzięć inwestycyjnych w Polsce wynosi od 1997 roku niezmiennie około 8%. Gdyby założyć, że udział leasingu w nowych inwestycjach w krajach zarówno Europy Zachodniej, jak i Środkowej (włącznie z Republiką Czeską, Węgrami, Słowacją i Słowenią) wynosi około 20%, a w Wielkiej Brytanii ponad 30%, to perspektywy rozwoju leasingu w Polsce w kolejnych latach są z pewnością ogromne. Adam Martowski |