Umowa darowizny z definicji ma charakter nieodpłatny. Najczęściej dokonywana jest pomiędzy członkami rodziny. Ta czynność prawna jest wyjątkowa ze względu na szczególną więź łączącą strony umowy darowizny. Zwykle bowiem rodzice przekazują dorosłym dzieciom sporą kwotę pieniędzy lub dziadkowie zapisują swoim wnukom jeszcze za życia własność mieszkania. Szczególny charakter umowy darowizny i właśnie wspomniana więź między obdarowanymi powoduje, że skutki darowizny można uzależnić od zachowania obdarowanego. Jeśli zostanie spełnionych kilka przesłanek, darowizna może zostać odwołana.
Niewdzięczność obdarowanego a umowa darowizny
Powodem odwołania darowizny jest najczęściej rażąca niewdzięczność obdarowanego. Jeśli senior rodu, chcąc zachować o sobie dobre wspomnienia, przekazuje młodszemu pokoleniu jeszcze za życia część swojego majątku (np. mieszkanie lub sporą kwotę pieniędzy) w formie darowizny, to w pewnych sytuacjach może taką darowiznę odwołać. Niewdzięczność obdarowanego może się przejawiać np. w nieudzielaniu pomocy w chorobie, pogorszeniu stosunków między darczyńcą a obdarowanym. Darowiznę odwołać może również spadkobierca.
Na odwołanie darowizny mamy 12 miesięcy od momentu jej przekazania. Jeśli chcemy odwołać darowiznę z powodu niewdzięczności, trzeba wykazać, że niewdzięczność jest rażąca i znacząco pogarsza stosunki między obdarowanym a darczyńcą. Zachowanie obdarowanego musi być zawinione, tj. musi on działać umyślnie i ze świadomością znaczenia swojego postępowania.
Niewdzięczność musi być rażąca, a zatem wystarczającym powodem odwołania darowizny nie będą zwykłe spory i kłótnie, jeśli ich intensywność nie przekracza pewnego poziomu.
Pojęcie rażącej niewdzięczności
Pod pojęcie „rażącej niewdzięczności” podpadają przede wszystkim przestępstwa skierowane przeciwko życiu, zdrowiu, czci i godności osobistej, a także przeciwko majątkowi darczyńcy. Cechy rażącej niewdzięczności mogą mieć także inne zachowania wysoce nieprzyjazne, kierowane bezpośrednio wobec darczyńcy, jak i także w stosunku do osoby jemu bliskiej. W każdym jednak przypadku niezależnie od tego, czy będą to działania, czy zaniechania obdarowanego wymagane jest ujawnienie po jego stronie zamiaru pokrzywdzenia darczyńcy. Udowodnienie rażącej niewdzięczności może się więc okazać w praktyce dość trudne.
Wyłączenie możliwości odwołania darowizny
Możliwość odwołania darowizny wyłącza uzyskanie przez obdarowanego przebaczenia, o ile w chwili przebaczenia darczyńca posiadał zdolność do czynności prawnych, a w przypadku utraty zdolności do czynności prawnych (np. wskutek ubezwłasnowolnienia)
, jeżeli takie przebaczenie zostało dokonane z należytym rozeznaniem.
Pogorszenie sytuacji majątkowej darczyńcy
Darczyńca może też odwołać darowiznę, jeśli jego sytuacja materialna znacznie się pogorszyła. Musi to być jednak zmiana na tyle istotna, że poprzez darowiznę istnieje niemożność utrzymania się darczyńcy. Ta przesłanka może być jednak wzięta pod uwagę tylko w sytuacji, gdy darowizna jeszcze się nie dokonała.
Czy obdarowany musi zgodzić się na odwołanie darowizny?
W sytuacji odwołania darowizny, obdarowany powinien zwrócić przedmiot darowizny darczyńcy. Jeśli jednak obdarowany kwestionuje powód odwołania darowizny, bo uważa, że jego zachowanie wobec darczyńcy nie było rażąco niewdzięczne, to może wystąpić do sądu o ustalenie, że odwołanie darowizny było nieskuteczne.