W dniu 27 lipca 2004 r. wydane zostało rozporządzenie MGiP w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, Dz. U. Nr 180, poz. 1860, które otrzymało dość znaczne vacatio legis, gdyż wejście w życie przepisu przewidziano na dzień 1 lipca 2005 r.
W § 4 ust. 1 tego rozporządzenia stwierdzono, że szkolenie może być organizowane i prowadzone przez pracodawców lub, na ich zlecenie, przez jednostki organizacyjne uprawnione do prowadzenia działalności szkoleniowej w dziedzinie bhp na podstawie przepisów ustawy o systemie oświaty.
Szkolenie osób będących pracodawcami, pracowników służby bhp oraz instruktorów i wykładowców tematyki bhp, organizować mogą wyłącznie jednostki uprawnione do prowadzenia działalności szkoleniowej w dziedzinie bhp na podstawie przepisów ustawy o systemie oświaty.
Na tle tego uregulowania powstała wątpliwość co do tego, jakie wymagania, zgodnie z przepisami ustawy o systemie oświaty, mają spełnić jednostki szkoleniowe zajmujące się szkoleniami bhp, aby móc legalnie prowadzić tę działalność nadal?
Rozwiązanie problemu powinno być proste, ponieważ rozporządzenie, jako akt prawny wydany przez ministra ds. pracy może podlegać wiążącej wykładni prawa, tzw. autentycznej, która powinna jednoznacznie wyjaśnić wszelkie wątpliwości i wskazać adresatom normy prawnej poprawne postępowanie.
Redakcja miesięcznika Atest-Ochrona Pracy zwróciła się do ministra gospodarki i pracy w sprawie wyjaśnienia tych wątpliwości.
W udzielonej odpowiedzi J. Kowalski dyrektor Departamentu MGiP stwierdził, że zgodnie z ustawą o systemie oświaty, działalność oświatowa może być prowadzona m.in. przez szkoły i placówki, które uzyskały wpis do ewidencji prowadzonej przez jednostkę samorządu terytorialnego.
Ponadto, dodał, że działalność oświatowa nie obejmująca prowadzenia szkoły czy placówki może być podejmowana na zasadach określonych w ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, Dz. U. Nr 173, poz. 1807.
Z przedstawionego wyjaśnienia, w interesującej nas sprawie, w rzeczywistości nic nie wynika, toteż redakcja A-OP słusznie zatytułowała tę wypowiedź: „Dokładnie nie wiadomo” _ (zob. Atest-Ochrona Pracy z 2005 r. Nr 7 str. 30). _
Źle się stało, że minister ds. pracy wydał nieprecyzyjny przepis, a jeszcze gorzej, że później nie podjął się dokonać jego autentycznej, wiążącej wykładni.
Niniejsze opracowanie jest próbą zinterpretowania istniejącego stanu prawnego, z tym jednak zastrzeżeniem, że jeśli resort pracy wyda w końcu wiążącą jednoznaczną wykładnię, to oczywiście ona będzie prawidłowym drogowskazem właściwego postępowania.
Pierwszy problem jaki się rodzi, to zdefiniowanie pojęcia jednostki szkoleniowej w rozumieniu omawianego rozporządzenia w kontekście przepisów ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 z późn. zm.
Ustawa o systemie oświaty w art. 3 dokonuje wyjaśnienia pojęć używanych w jej tekście, stwierdzając, że ilekroć w dalszych przepisach jest mowa bez bliższego określenia o placówce, należy przez to rozumieć jednostki organizacyjne wymienione w art. 2 pkt 3-5, 7 i 10 cyt. ustawy.
Art. 2 pkt 3a cyt. ustawy, wymienia placówki kształcenia ustawicznego, placówki kształcenia praktycznego oraz ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego, umożliwiające uzyskanie i uzupełnienie wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych.
W tak rozumianym pojęciu „placówka” mieści się, moim zdaniem, wskazana w § 4 cyt. rozporządzenia, jednostka organizacyjna uprawniona do prowadzenia działalności szkoleniowej w dziedzinie bhp na podstawie przepisów ustawy o systemie oświaty.
Jednostka organizacyjna uprawniona do prowadzenia szkolenia bhp jest placówką dokształcania i doskonalenia zawodowego, umożliwiającą uzyskanie umiejętności i kwalifikacji zawodowych.
Należy bowiem pamiętać, że problematyka bhp jest ściśle połączona z realizowanymi zadaniami czy to produkcyjnymi, czy to usługowymi i nie stanowi jakiejś odrębnej samoistnej dziedziny wiedzy ale jest immanentnie powiązana z danym realizowanym procesem pracy.
W konsekwencji, poprawna interpretacja omawianego rozporządzenia w związku z przepisami ustawy o systemie oświaty prowadzi do wniosku, że pomijając samego pracodawcę uprawnionego do przeprowadzania szkoleń bhp, szkolenia te może prowadzić jedynie podmiot będący palcówką w rozumieniu ustawy o systemie oświaty.
Zgodnie z art. 77a ustawy o systemie oświaty, niepubliczne placówki doskonalenia mogą zakładać i prowadzić osoby prawne nie będące jednostkami samorządu terytorialnego oraz osoby fizyczne.
W zakresie nieuregulowanym przepisami wydanymi na podstawie art. 78 ust. 1 tej ustawy do niepublicznych placówek doskonalenia stosuje się przepisy rozdziału ósmego tej ustawy pt. „Szkoły i placówki niepubliczne”.
Osoba fizyczna może realizować zadania w zakresie szkolenia bhp jeśli prowadzi niepubliczną placówkę szkoleniową, która została wpisana do ewidencji prowadzonej przez jednostkę samorządu terytorialnego obowiązaną do prowadzenia odpowiedniego typu publicznych szkół i placówek _ (art. 82 ustawy o systemie oświaty). _
Działalność szkoleniową w zakresie bhp można więc prowadzić tylko w formie placówki szkoleniowej, wobec tego wykluczone jest, aby taką działalność realizowała osoba fizyczną, która placówki nie prowadzi, lecz np. wykonuje jednoosobowo działalność w zakresie problematyki bhp.
Prowadzenie placówki szkoleniowej z organizacyjnego punktu widzenia oznacza, że osoba fizyczna prowadzi jednostkę organizacyjną wyodrębnioną z jej majątku osobistego, czyli firmę pod określoną nazwą. Firma ta, do realizacji swoich zadań może zatrudniać pracowników bądź inne osoby na podstawie stosunku cywilno-prawnego.
Placówka szkoleniowa w zakresie bhp musi być zarejestrowana we właściwej jednostce samorządu terytorialnego obowiązanej do prowadzenia odpowiedniego typu publicznych szkół i placówek.
Wpisu dokonuje się w terminie 30 dni od daty zgłoszenia i doręcza zgłaszającemu zaświadczenie o wpisie, którego kopię z urzędu przekazuje się właściwemu kuratorowi oraz organowi podatkowemu _ (art. 82 ust. 3 ustawy o systemie oświaty). _
Zgłoszenie do ewidencji powinno zawierać niżej określone dane _ (art. 82 ust. 2 ustawy o systemie oświaty). _
1. Oznaczenie osoby zamierzającej prowadzić placówkę, jej miejsce zamieszkania lub siedziby.
2. Określenie placówki w zakresie rodzaju prowadzonej działalności oraz daty rozpoczęcia jej funkcjonowania.
3. Wskazanie miejsca prowadzenia placówki oraz informacje o warunkach lokalowych zapewniających możliwość prowadzenia zajęć oraz bezpieczne i higieniczne warunki, zgodne z powszechnymi przepisami.
4. Statut placówki.
5. Dane dotyczące kwalifikacji pracowników pedagogicznych, przewidzianych do zatrudnienia w placówce.
Nadzór pedagogiczny nad placówkami niepublicznymi sprawują właściwi kuratorzy oświaty na zasadach szczegółowo określonych w art. 33 ustawy o systemie oświaty.
W ramach nadzoru pedagogicznego, osoby upoważnione przez kuratora mają prawo przeprowadzania kontroli działalności placówki i badania, w szczególności czy osoby realizujące działania szkoleniowe posiadają odpowiednie kwalifikacje do ich prowadzenia.
Organ sprawujący nadzór pedagogiczny ma prawo wydawać placówce zalecenia, których niewykonanie może skutkować wykreśleniem z ewidencji _ (art. 33 ust.8 w związku z art. 83 ust. 1 pkt 3 ustawy o systemie oświaty). _
Drugi problemsprowadza się do tego, czy powyższe zawężenie kręgu podmiotów uprawnionych do prowadzenia szkoleń bhp jest uzasadnione prawnie w świetle art. 83a ust. 2 ustawy o systemie oświaty?
Zgodnie z tym przepisem, działalność oświatowa nieobejmująca prowadzenia szkoły, placówki lub zespołu, o którym mowa w art. 90a ust. 1 tej ustawy, może być prowadzona na zasadach określonych w przepisach ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, Dz. U. Nr 147, poz. 1807.
Zapis ten w dotychczasowym stanie prawnym, czyli do 30 czerwca 2005 r. dawał rzeczywiście prawo do prowadzenia szkoleń bhp przez podmioty nie będące placówką, w rozumieniu ustawy o systemie oświaty.
Z dniem 1 lipca 2005 r. wobec wejścia w życie § 4 omawianego rozporządzenia, sytuacja uległa zmianie, gdyż normodawca uznał, że szkolenie bhp może prowadzić obok pracodawcy tylko jednostka organizacyjna uprawniona do prowadzenia działalności szkoleniowej w dziedzinie bhp na podstawie przepisów ustawy o systemie oświaty.
Jeśli więc użyto sformułowania „jednostka organizacyjna” w kontekście przepisów ustawy o systemie oświaty, to taką jednostką organizacyjną jest szkoła lub placówka, co tym samym wyłącza organizowanie szkoleń bhp przez osoby fizyczne nie prowadzące ani szkoły ani placówki, która to możliwość w świetle art. 83a ustawy, była dopuszczalna do dnia 30 czerwca 2005 r.