Dnia 1 września 2005 r. weszła w życie ustawa z dnia ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz. U. Nr 164, poz. 1365 – zwane dalej Psw.
Zgodnie z art. 1 Psw ustawę stosuje się do publicznych i niepublicznych szkół wyższych. Prawo o szkolnictwie wyższym zastępuje dotychczasowe regulacje dotyczące szkół wyższych, a mianowicie:
- ustawę z dnia 31 marca 1965 r. o wyższym szkolnictwie wojskowym, _ j. t. Dz. U. z 1992 r. Nr 10 z późn. zm. oraz z 2002 r. Nr 141, poz. 1184, _
- ustawę z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym, _ Dz. U. Nr 65, poz. 385, z późn. zm. oraz z 2002 r. Nr 200, poz. 1683, _
- ustawę z dnia 26 czerwca 1997 r. o wyższych szkołach zawodowych, _ Dz. U. Nr 96, poz. 590 z późn. zm. oraz z 2002 r. Nr 150, poz.1239. _
Prawo o szkolnictwie wyższym weszło w życie z dniem 1 września 2005 r., z tym, że niektóre jego postanowienia mają przypisany inny termin początku obowiązywania, w szczególności art. 107 – 150 i art. 152 – 158 zamieszczone w dziale III pt. „Pracownicy uczelni”, regulujące podstawowe uprawnienia pracownicze wchodzą w życie z dniem 1 września 2006 r., natomiast art. 151 Psw określający warunki wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą, dopiero z dniem 1 stycznia 2007 r.
Pracownikami uczelni są nauczyciele akademiccy oraz pracownicy niebędący nauczycielami akademickimi (art. 107 Psw). Nauczycielami akademickimi są m.in. dyplomowani bibliotekarze oraz dyplomowani pracownicy dokumentacji i informacji naukowej zatrudnieni na stanowiskach (art. 108 w związku z art.113 Psw):
- starszego kustosza dyplomowanego, starszego dokumentalisty dyplomowanego,
- kustosza dyplomowanego, dokumentalisty dyplomowanego,
- adiunkta bibliotecznego, adiunkta dokumentacji i informacji naukowej,
- asystenta bibliotecznego, asystenta dokumentacji i informacji naukowej.
– zwani dalej bibliotekarzami dyplomowanymi:
Nauczyciel akademicki (bibliotekarz dyplomowany) może pozostawać w tym samym czasie w stosunku pracy tylko w jednym podstawowym miejscu pracy (art. 109 ust. 2 Psw). Oznacza to, zakaz zatrudnienia nauczyciela akademickiego w dwóch lub więcej uczelniach w pełnym wymiarze czasu pracy, na podstawie mianowania (art. 121 Psw).
W przepisie wykonawczym do Psw, w formie rozporządzenia zostaną określone (art. 117 Psw):
- warunki, jakie powinien spełniać kandydat na dyplomowanego bibliotekarza, dyplomowanego pracownika dokumentacji i informacji naukowej, uwzględniając w szczególności wymagania w zakresie posiadanego wykształcenia, stażu pracy i osiągnięć naukowych, warunkujące dopuszczenie do postępowania kwalifikacyjnego oraz warunki uzyskiwania zwolnienia z tego postępowania,
- formę i tryb postępowania kwalifikacyjnego stanowiącego podstawę do przyznawania uprawnień dyplomowanego bibliotekarza oraz dyplomowanego pracownika dokumentacji i informacji naukowej, uwzględniające tryb powoływania oraz zasady funkcjonowania komisji egzaminacyjnej,
- warunki awansowania dyplomowanego bibliotekarza i dyplomowanego pracownika dokumentacji i informacji naukowej, uwzględniające wymagania kwalifikacyjne warunkujące awans zawodowy, wykaz specjalizacji zawodowych oraz ich zakres tematyczny,
- wzór zaświadczenia o uzyskaniu kwalifikacji zawodowych, uwzględniający potrzebę umieszczenia wszystkich danych potwierdzających uzyskane kwalifikacje.
Nawiązanie stosunku pracy z nauczycielem akademickim (bibliotekarzem dyplomowanym) następuje na podstawie mianowania albo umowy o pracę, przy czym na podstawie mianowania zatrudnia się tylko w pełnym wymiarze czasu pracy (art. 118 Psw).
Mianowanie może nastąpić na czas nieokreślony lub na czas określony, jednakże mianowanie po raz pierwszy w danej uczelni musi być poprzedzone przeprowadzeniem trybu konkursowego, którego szczegóły określa statut (art. 121 Psw).
Akt mianowania oraz umowa o prace z nauczycielem akademickim (bibliotekarzem dyplomowanym) określają:
- strony umowy lub aktu mianowania,
- rodzaj umowy u pracę lub rodzaj mianowania,
- datę zawarcia umowy lub mianowania,
- rodzaj pracy,
- miejsce wykonywania pracy,
- informację, czy uczelnia jest podstawowym miejscem pracy,
- wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy, ze wskazaniem składników wynagrodzenia,
- wymiar czasu pracy,
- termin rozpoczęcia pracy.
Warunkiem zawarcia z nauczycielem akademickim (bibliotekarzem dyplomowanym) stosunku pracy na podstawie mianowania jest złożenie na piśmie oświadczenia, że uczelnia jest dla niego podstawowym miejscem pracy (art. 119 ust. 2 Psw).
Stosunek pracy z mianowania może być rozwiązany w drodze porozumienia stron, bez wypowiedzenia oraz przez wypowiedzenie dokonane przez jedną ze stron za trzymiesięcznym okresem, przy czym rozwiązanie umowy za wypowiedzeniem następuje z końcem semestru.
Czynności dotyczące rozwiązania stosunku pracy przypisane są rektorowi, który może (art.124 i 126 Psw):
1) wypowiedzieć stosunek pracy w przypadku:
- czasowej niezdolności do pracy spowodowanej chorobą, jeżeli okres tej niezdolności przekracza okres zasiłkowy, a w przypadku stwierdzenia przez uprawnionego**_ _**lekarza poprawy stanu zdrowia i możliwości powrotu do pracy, jeżeli okres ten przekracza dwa lata,
- wszczęcia postępowania w sprawie**_ _**zniesienia lub likwidacji uczelni,
- otrzymania przez nauczyciela akademickiego, w okresie nie krótszym niż rok, dwóch kolejnych negatywnych ocen pracy w ramach dokonywanego co 4 lata opiniowania,
- podjęcia dodatkowego zatrudnienia lub prowadzenia działalności gospodarczej_ _bez uzyskania zgody rektora, o której mowa w art. 129 ust. 1 Psw,
- niezawiadomienia rektora o podjęciu dodatkowego zatrudnienia lub prowadzeniu działalności gospodarczej, o której mowa w art. 129 ust. 6 Psw,
2) rozwiązać stosunek pracy bez wypowiedzenia w przypadku:
1. trwałej utraty zdolności do pracy na zajmowanym stanowisku, stwierdzonej orzeczeniem lekarza orzecznika w rozumieniu ustawy o rentach i emeryturach z FUS, jeżeli nie ma możliwości zatrudnienia bibliotekarza na innym stanowisku, odpowiednim do jego stanu zdrowia i kwalifikacji zawodowych albo gdy pracownik odmawia przejścia do takiej pracy,
2. niedostarczenia w wyznaczonym terminie orzeczenia potwierdzającego zdolność do pracy na zajmowanym stanowisku, wydanego przez lekarza prowadzącego badania okresowe lub kontrolne,
3. dopuszczenia się czynu określonego w art. 115 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 z późn. zm. stwierdzonego prawomocnym wyrokiem sądowym,
4. dopuszczenia się stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem komisji dyscyplinarnej:
o przywłaszczenia sobie autorstwa albo wprowadzenia w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania,
o rozpowszechniania, bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy, cudzego utworu w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania,
o rozpowszechniania, bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy, cudzego artystycznego wykonania albo publicznego zniekształcenia takiego utworu, artystycznego wykonania, fonogramu, wideogramu lub nagrania,
o innego sposobu naruszenia cudzych praw autorskich lub praw pokrewnych,
o fałszowania badań lub wyników badań naukowych albo innego oszustwa naukowego,
o innego oszustwa naukowego,
5. skazania prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne.
Psw przewiduje także, w stosunku do nauczycieli akademickich (bibliotekarzy dyplomowanych) szczególne przypadki wygaśnięcia stosunku pracy z mocy prawa, który to fakt stwierdza rektor, w razie (art. 127 Psw):
- stwierdzenia, że mianowanie nastąpiło na podstawie fałszywych lub nieważnych dokumentów,
- prawomocnego orzeczenia przez sąd utraty praw publicznych,
- prawomocnego ukarania karą dyscyplinarną pozbawienia prawa wykonywania zawodu nauczyciela akademickiego na stałe lub na czas określony,
- prawomocnego orzeczenia środka karnego w postaci zakazu zajmowania określonego stanowiska w przypadku, gdy orzeczenie to dotyczy wykonywania obowiązków nauczyciela akademickiego,
- upływu trzymiesięcznego okresu nieobecności w pracy z powodu tymczasowego aresztowania,
- odbywania kary pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności,
- upływu okresu mianowania,
- śmierci nauczyciela akademickiego.
Zgodnie z art. 125 Psw, stosunek pracy z mianowania może być rozwiązany również z innych ważnych przyczyn, po uzyskaniu zgody organu kolegialnego wskazanego w statucie uczelni.
W świetle powyższych regulacji bibliotekarz dyplomowany może być zatrudniony na podstawie umowy o prace albo mianowania, przy czym osoby, które przed dniem wejścia w życie ustawy (należy wnosić przed 1 września 2006 r.) były zatrudnione na podstawie mianowania, pozostają nadal mianowane na dotychczasowych zasadach.
Oznacza to, że jeśli np. kustosz dyplomowany był mianowany na czas nieokreślony, to pozostaje nadal mianowany na czas nieokreślony, a w przypadku awansowania na stanowisko starszego kustosza dyplomowanego powinien być zatrudniony na podstawie mianowania na czas nieokreślony (art. 264 ust. 7 Psw).
Nauczyciel akademicki podlega okresowej ocenie, w szczególności w zakresie należytego wykonywania swoich obowiązków wynikających w ograniczonym odpowiednio stosowanym zakresie z art. 111 Psw. Konsekwencją mianowania bibliotekarza dyplomowanego jest jego odpowiedzialność dyscyplinarna określona w rozdziale 4 działu III Psw.
Nauczyciel akademicki (bibliotekarz dyplomowany) ma prawo podjąć dodatkowe zatrudnienie lub działalność gospodarczą bez potrzeby uzyskania zgody pracodawcy, jednakże o tym fakcie obowiązany jest powiadomić rektora w terminie 7 dni od podjęcia dodatkowego zatrudnienia lub rozpoczęcia działalności gospodarczej (art. 129 ust. 6 Psw).
Niedochowanie tego obowiązku stanowi podstawę do wypowiedzenia stosunku pracy.
Dodatkowe zatrudnienie nauczyciela akademickiego (bibliotekarza dyplomowanego) ograniczone jest zasadniczo do możliwości:
- podjęcia dodatkowego zatrudnienia w ramach stosunku pracy u jednego dodatkowego pracodawcy, lub
- prowadzenia działalności gospodarczej.
O obu powyższych przypadkach należy powiadomić rektora w trybie art. 129 ust. 6 Psw.
Prawo o szkolnictwie wyższym zachowuje dotychczasowe zasady w zakresie czasu pracy bibliotekarzy dyplomowanych, obejmując ich normą tygodniową czasu pracy wynosząca 36 godzin (art. 130 ust. 7 Psw).
Określenie, iż obowiązkowy wymiar czasu pracy wynosi 36 godzin tygodniowo powoduje ten skutek, że norma tygodniowa ma charakter sztywny, co oznacza, że w stosunku do bibliotekarzy objętych tą normą nie stosuje się średniotygodniowego wymiaru czasu pracy w okresie rozliczeniowym, lecz w każdym tygodniu pracy czas pracy tego bibliotekarza nie może przekraczać 36 godzin.
Zważywszy, że Psw w stosunku do Kodeksu pracy jest przepisem szczególnym, w pozostałym zakresie problematyki czasu pracy znajdują zastosowanie przepisy działu szóstego Kodeksu pracy, zgodnie z art. 5 K.p.
Tygodniowa norma czasu pracy wyznaczona dla bibliotekarzy dyplomowanych na 36 godzin tygodniowo dotyczy w zasadzie wszystkich bibliotekarzy dyplomowanych. Jednakże art. 130 ust. 8 Psw dopuszcza możliwość ustanowienia innego wymiaru czasu pracy dla bibliotekarzy dyplomowanych zatrudnionych w uczelni niepublicznej.
Zapis ustawodawcy oznacza, że możliwe jest, aby bibliotekarz dyplomowany w uczelni niepublicznej objęty był 40 godzinnym tygodniem pracy a nawet średnio 40 godzinnym tygodniem pracy w obowiązującym okresie rozliczeniowym czasu pracy.
Nie jest natomiast dopuszczalne ustalenie mniej korzystnej dla tych pracowników normy czasu pracy aniżeli wynikająca z art. 129 § 1 K.p. Takie mniej korzystne od Prawa o szkolnictwie wyższym lecz zgodne z przepisami Kodeksu pracy rozwiązanie w zakresie czasu pracy dyplomowanych bibliotekarzy musi być jednak zawarte w statucie uczelni niepublicznej.
Urlopy wypoczynkowe nauczycieli akademickich (bibliotekarzy dyplomowanych) zostały uregulowane na zasadach podobnych do dotychczasowych a mianowicie urlop wypoczynkowy przysługuje w wymiarze 36 dni roboczych w ciągu roku.
Wykorzystanie tego urlopu powinno nastąpić w okresie wolnym od zajęć dydaktycznych, co w ograniczonym zakresie może dotyczyć także bibliotekarzy dyplomowanych prowadzących zajęcia dydaktyczne ze studentami (art. 133 ust. 1 Psw).
Prawo do urlopu wypoczynkowego nauczyciel akademicki (bibliotekarz dyplomowany) nabywa ostatniego dnia poprzedzającego letnią przerwę w zajęciach dydaktycznych a prawo do drugiego i dalszych urlopów z początkiem następnego roku kalendarzowego (art. 133 ust. 2 Psw).
Nauczyciel akademicki (bibliotekarz dyplomowany) ma prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze proporcjonalnym do okresu zatrudnienia w przypadku (art. 133 ust. 3 Psw):
- zatrudnienia w ciągu roku kalendarzowego,
- ustania stosunku pracy w ciągu roku kalendarzowego,
- podjęcia pracy po powrocie z urlopu bezpłatnego, wychowawczego oraz urlopu dla poratowania zdrowia.
Mianowany nauczyciel akademicki może nie częściej niż raz na siedem lat zatrudnienia w danej uczelni, otrzymać płatny urlop dla celów naukowych, w wymiarze do roku (art. 134 ust. 1 Psw). Postanowienie to znajdzie odpowiednie zastosowanie do bibliotekarzy dyplomowanych, przy czym do okresu zatrudnienia 7 letniego wlicza się okres pracy w danej uczelni przed wejściem w życie omawianej ustawy.
Nauczyciel akademicki (bibliotekarz dyplomowany) zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy, po przepracowaniu co najmniej pięciu lat w uczelni ma prawo do płatnego urlopu dla poratowania zdrowia w wymiarze nieprzekraczającym jednorazowo sześciu miesięcy, jeżeli stan zdrowia wymaga powstrzymania się od pracy w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia.
Łączny wymiar urlopu dla poratowania zdrowia w okresie całego zatrudnienia nauczyciela akademickiego nie może przekraczać dwóch lat. Urlopu dla poratowania zdrowia udziela rektor na wniosek poparty orzeczeniem lekarskim lekarza ubezpieczenia zdrowotnego, leczącego danego nauczyciela akademickiego.
W okresie korzystania z urlopu dla celów naukowych lub dla celów zdrowotnych nie wolno wykonywać pracy w ramach stosunku pracy ani prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek (art. 134 ust. 10 Psw).
Nauczyciel akademicki (bibliotekarz dyplomowany) oraz członkowie jego rodzin mają prawo do świadczeń na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 137 ust. 1 Psw).
Nauczyciel akademicki (bibliotekarz dyplomowany) urodzony przed dniem 31 grudnia 1948 r., może, na swój wniosek przejść na emeryturę, jeżeli ukończył 60 rok życia i przepracował 30 lat, w tym 20 lat w szkolnictwie lub instytucjach naukowych – w przypadku mężczyzny, a w przypadku kobiety – po ukończeniu 55 roku życia i przepracowaniu 25 lat, w tym 20 lat w szkolnictwie lub instytucjach naukowych (art. 267 Psw).
Nauczyciel akademicki (bibliotekarz dyplomowany) przechodzący na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy maja prawo do jednorazowej odprawy w wysokości trzykrotnego wynagrodzenia zasadniczego otrzymanego za ostatni miesiąc zatrudnienia (art. 138 Psw).
Uprawnienie do odprawy emerytalno-rentowej dotyczy każdego pracownika wyższej uczelni.