Dnia 1 września 2005 r. weszła w życie ustawa z dnia ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz. U. Nr 164, poz. 1365 – zwane dalej Psw.
Zgodnie z art. 1 Psw ustawę stosuje się do publicznych i niepublicznych szkół wyższych. Prawo o szkolnictwie wyższym zastępuje dotychczasowe regulacje dotyczące szkół wyższych, a mianowicie:
- ustawę z dnia 31 marca 1965 r. o wyższym szkolnictwie wojskowym, _ j. t. Dz. U. z 1992 r. Nr 10 z późn. zm. oraz z 2002 r. Nr 141, poz. 1184, _
- ustawę z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym, _ Dz. U. Nr 65, poz. 385, z późn. zm. oraz z 2002 r. Nr 200, poz. 1683, _
- ustawę z dnia 26 czerwca 1997 r. o wyższych szkołach zawodowych, _ Dz. U. Nr 96, poz. 590 z późn. zm. oraz z 2002 r. Nr 150, poz.1239. _
Prawo o szkolnictwie wyższym weszło w życie z dniem 1 września 2005 r., z tym, że niektóre jego postanowienia mają przypisany inny termin początku obowiązywania, w szczególności art. 107 – 150 i art. 152 – 158 zamieszczone w dziale III pt. „Pracownicy uczelni”, regulujące podstawowe uprawnienia pracownicze wchodzą w życie z dniem 1 września 2006 r., natomiast art. 151 Psw określający warunki wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą, dopiero z dniem 1 stycznia 2007 r.
Pracownikami uczelni są nauczyciele akademiccy oraz pracownicy niebędący nauczycielami akademickimi (art. 107 Psw).
Nauczycielami akademickimi są m.in. dyplomowani bibliotekarze oraz dyplomowani pracownicy dokumentacji i informacji naukowej zatrudnieni na stanowiskach (art. 108 w związku z art. 113 Psw):
- starszego kustosza dyplomowanego, starszego dokumentalisty dyplomowanego,
- kustosza dyplomowanego, dokumentalisty dyplomowanego,
- adiunkta bibliotecznego, adiunkta dokumentacji i informacji naukowej,
- asystenta bibliotecznego, asystenta dokumentacji i informacji naukowej.
Ustawa likwiduje dotychczasowe zasady przewidujące, że do bibliotekarzy zatrudnionych na stanowiskach starszego bibliotekarza, starszego dokumentalisty oraz kustosza bibliotecznego stosuje się przepisy dotyczące pracowników dydaktycznych.
Ustawodawca dokonał więc zabiegu podniesienia prestiżu i pozycji pracowniczej bibliotekarzy dyplomowanych, przy jednoczesnym obniżeniu statusu pracowniczego pozostałych bibliotekarzy.
Bibliotekarze nie będący nauczycielami akademickimi są zatrudniani na podstawie umowy o pracę i zwalniani z pracy na zasadach przewidzianych w Kodeksie pracy (art. 135 i 136 Psw).
Korzystniejsze rozwiązania w zakresie czasu pracy dotyczą oprócz bibliotekarzy dyplomowanych także bibliotekarzy zatrudnionych na stanowiskach:
- kustosza bibliotecznego,
- starszego bibliotekarza,
- starszego dokumentalisty,
których ustawodawca nadal obejmuje tygodniowym wymiarem czasu pracy wynoszącym 36 godzin.
Określenie, iż obowiązkowy wymiar czasu pracy wynosi 36 godzin tygodniowo powoduje ten skutek, że norma tygodniowa ma charakter sztywny, co oznacza, że w stosunku do bibliotekarzy objętych tą normą nie stosuje się średniotygodniowego wymiaru czasu pracy w okresie rozliczeniowym, lecz w każdym tygodniu pracy czas pracy tego bibliotekarza nie może przekraczać 36 godzin.
Zważywszy, że Psw w stosunku do Kodeksu pracy jest przepisem szczególnym, w pozostałym zakresie problematyki czasu pracy znajdują zastosowanie przepisy działu szóstego Kodeksu pracy, zgodnie z art. 5 K.p.
Tygodniowa norma czasu pracy wyznaczona dla wymienionych bibliotekarzy na 36 godzin tygodniowo dotyczy w zasadzie wszystkich bibliotekarzy należących do wskazanej grupy. Jednakże art. 130 ust. 8 Psw dopuszcza możliwość ustanowienia innego wymiaru czasu pracy dla bibliotekarzy zatrudnionych w uczelni niepublicznej.
Zapis ustawodawcy oznacza, że możliwe jest, aby bibliotekarz tak dyplomowany jak i nie dyplomowany zatrudniony w uczelni niepublicznej objęty był 40 godzinnym tygodniem pracy a nawet średnio 40 godzinnym tygodniem pracy w obowiązującym okresie rozliczeniowym czasu pracy.
Takie mniej korzystne od Prawa o szkolnictwie wyższym rozwiązanie w zakresie czasu pracy omawianej grupy bibliotekarzy musi być jednak zawarte w statucie uczelni niepublicznej. Nie jest natomiast dopuszczalne ustalenie dla tych pracowników normy czasu pracy mniej korzystnej aniżeli wynikająca z art. 129 § 1 K.p.
Wszyscy bibliotekarze przechodzący na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy mają prawo do jednorazowej odprawy w wysokości trzykrotnego wynagrodzenia zasadniczego otrzymanego za ostatni miesiąc zatrudnienia (art. 135 ust. 2 w związku z art. 138 Psw).
Urlop wypoczynkowy bibliotekarza nie będącego bibliotekarzem dyplomowanym określany jest od dnia 1 września 2006 r. na podstawie przepisów Kodeksu pracy, czyli w wymiarze uzależnionym od posiadanego stażu pracy dla celów urlopowych:
- 20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat,
- 26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.
Do wymienionego stażu pracy wlicza się m.in. 8 lat z tytułu ukończenia wyższych studiów.
Z przepisów Prawa o szkolnictwie wyższym wynika, że kustosze biblioteczni i starsi bibliotekarze oraz starsi dokumentaliści utracili dotychczasowe prawo do korzystniejszego urlopu wypoczynkowego w wymiarze 36 dni roboczych.
Nowe zasady obowiązują od 1 września 2006 r., toteż pracownicy zachowają prawo do 36 dniowego urlopu wypoczynkowego za 2006 r. a niższy wymiar może być stosowany od 1 stycznia 2007 r.
Pozbawienie wskazanej grupy pracowniczej korzystniejszego wymiaru urlopu wypoczynkowego następuje w drodze ustawy, toteż pracodawca nie jest zobowiązany do stosowania wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy i płacy.
Przyjęte przez ustawodawcę rozwiązanie budzi poważne wątpliwości prawne w aspekcie jego zgodności przepisami Konstytucji RP a w szczególności: zasadą praw nabytych oraz zasadą prawa do wypoczynku.
Z punktu widzenia zasady prawa do wypoczynku uznać trzeba zabieg ustawodawcy jako niczym nie uzasadniony.
Ustawodawca może odmiennie, nawet mniej korzystnie uregulować status pracowniczy danej grupy zatrudnionych ale w zakresie prawa do wymiaru urlopu wypoczynkowego nie powinien przyjmować tendencji ograniczającej prawo, podczas, gdyż zgodnie z dyrektywami prawa europejskiego Kodeks pracy dokonał wydłużenia wymiaru urlopu (z dniem 1 stycznia 2004 r. zlikwidowano wymiar urlopu wynoszący 18 dni pozostawiając 20 i 26 dni).
Trzeba także pamiętać, że pozbawienie korzystniejszego wymiaru urlopu powinno być uzasadnione poprawą warunków pracy danej grupy pracowniczej, z czym w sposób oczywisty nie mamy do czynienia w przypadku bibliotekarzy.
Naruszenie zasady praw nabytych polega na tym, że Prawo o szkolnictwie wyższym, dokonując zmian w zakresie wymiaru urlopu wypoczynkowego bibliotekarzy powinno w przepisie przejściowym przewidywać, że bibliotekarzy którzy już nabyli prawo do urlopu w wymiarze 36 dni, prawo to zachowują.
Zważywszy na to, że Prawo o szkolnictwie wyższym narusza wskazane dwie zasady konstytucyjne, oraz biorąc pod uwagę zasadę uprzywilejowania pracownika wynikającą z art. 18 Kodeksu pracy, władze poszczególnych uczelni, mogą zagwarantować w regulaminie pracy wskazanym grupom bibliotekarzy zachowanie prawa do urlopu w wymiarze 36 dni roboczych.
Rozwiązanie takie jest w pełni zgodne z obowiązującymi przepisami, a biorąc pod uwagę samodzielność uczelni w niczym nie narusza obowiązującego prawa, lecz przeciwnie naprawia istotny błąd legislacyjny popełniony przez ustawodawcę.
Niezależnie od tego bibliotekarze, ich stowarzyszenie, czy związki zawodowe mogą domagać się od Rzecznika Praw Obywatelskich zaskarżenia tej regulacji do Trybunału Konstytucyjnego celem zbadania zgodności z Konstytucją RP.
Prawo o szkolnictwie wyższym przewiduje w art. 264 ust. 7 przepisów przejściowych i końcowych, że pracownicy zatrudnieni przed dniem wejścia w życie ustawy na stanowisku kustosza bibliotecznego, starszego bibliotekarza i starszego dokumentalisty na podstawie mianowania pozostają mianowani na tym stanowisku i na tych samych zasadach.
Oznacza to, że pracownicy dotychczas mianowania na czas nieokreślony w razie awansu na wyższe stanowisko bibliotekarskie winni być nadal mianowani na czas nieokreślony.
Całościowa konstrukcja zmiany statusu pracowniczego bibliotekarzy może budzić wątpliwości i kontrowersje.
Na pewno pozbawienie bibliotekarzy prawa do korzystniejszego wymiaru urlopu wypoczynkowego jest rozwiązaniem niesłusznym, naruszającym zasady obowiązujące w demokratycznym państwie prawa i dlatego należałoby podjąć odpowiednie działania zmierzające do stwierdzenia w omawianym zakresie niezgodności Psw z Konstytucją, bądź wręcz znowelizowania tej ustawy, w kierunku zachowania prawa do wymiaru urlopu wypoczynkowego bibliotekarzy na zasadach dotychczasowych.
Ustawodawca, jak widać, zadbał o to aby zachować wszystkim bibliotekarzom mianowanym dotychczasowy ich status zatrudnieniowy, jednakże z gramatycznego brzmienia przepisu art. 264 ust. 7 Psw nie można wyinterpretować zachowania innych uprawnień pracowniczych w szczególności dotychczasowego korzystniejszego wymiaru urlopu wypoczynkowego.
W konsekwencji, w najbliższym czasie w rękach zasadniczo rektorów wyższych uczelni leży możliwość naprawienia błędu ustawodawcy poprzez zachowanie prawa wymienionej grupy bibliotekarzy do dotychczasowego wymiaru urlopu wypoczynkowego.
Dodać przy tym trzeba, że władze uczelni mogą nie tylko zachować prawo do dotychczasowego wymiaru urlopu tym bibliotekarzom, którzy nabyli do takiego wymiaru prawo przed wejściem w życie Psw, ale ustalić korzystniejszy wymiar urlopu dla bibliotekarzy, obowiązujący wszystkich na dotychczasowych zasadach.