Kupując legalne oprogramowanie nie staniemy się automatycznie właścicielem praw autorskich. Poprzez taki zakup uzyskujemy jedynie licencję do korzystania z programu, z ograniczeniami nałożonymi przez właściciela/producenta oprogramowania.
Dokładne zasady korzystania z zakupionego programu znajdują się w załączonej do niego umowie licencyjnej, którą strony są zobowiązane przestrzegać. Zarówno przedsiębiorca, jak i osoba prywatna nabywa tym samym uprawnienia do korzystania z programu w określonym zakresie, z wyłączeniem, np. możliwości kopiowania programu, czy też instalowania go na większej liczbie stanowisk, niż liczba określona w umowie.
Rodzaje odpowiedzialności
Rozpowszechnianie i zarazem korzystanie z _ nielegalnego _ oprogramowania może powodować powstanie odpowiedzialności karnej, na podstawie Kodeksu karnego oraz ustawy Prawo autorskie i prawa pokrewne. Poza tym powoduje również powstanie odpowiedzialności w sferze *cywilnoprawnej *na podstawie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej przez pracownika przy wykonywaniu obowiązków służbowych - na podstawie Kodeksu pracy. Innymi słowy, charakter odpowiedzialności oraz rodzaj kary za używanie nielegalnego oprogramowania będą zależne od konkretnej sytuacji oraz od stanowiska producenta oprogramowania.
Odpowiedzialność karna
Jeśli użytkownik rozprowadza, instaluje lub powiela program komputerowy niezgodnie z umową licencyjną lub w inny sposób łamie jej postanowienia, narusza tym samym prawa autorskie do oprogramowania. Takie zachowanie zostanie uznane za przestępstwo tzw. piractwo komputerowe, do którego odnoszą się przepisy Kodeksu karnego i ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Na mocy przepisów Kodeksu karnego (art. 293 k.k.), karalne jest także nabywanie takiego _ pirackiego _ oprogramowania, nawet wtedy, kiedy nabywający nie jest do końca pewny, czy program jest _ piracki _, czy legalny. Jednak na podstawie towarzyszących zakupom okoliczności powinien i może przypuszczać, że jest źródło pochodzenia programu (np. w chwili zakupu płyty z programem na bazarze po cenie dużo niższej, niż cena obowiązująca w sklepie).
Zatem nabywanie _ pirackiego _ oprogramowania może stanowić paserstwo, które zagrożone jest karą pozbawienia wolności nawet do 5 lat. Egzemplarze nośników programów mogą również zostać skonfiskowane. Przepisy prawa przewidują także, w zależności od okoliczności, że kara za tzw. _ piractwo komputerowe _ będzie albo łagodniejsza, albo surowsza; a także określa odpowiedzialność za inne czyny zabronione, związane z szeroko rozumianym _ nielegalnym _ oprogramowaniem.
Za potwierdzone piractwo komputerowe do odpowiedzialności karnej można pociągnąć właściciela firmy, zarząd spółki, czy też dyrektora jednostki. Zarzuty wolno także postawić pracownikom działu IT, którzy swoim działaniem, bądź zaniechaniem naruszyli prawa autorskie. O tym, wobec jakiej osoby lub osób zostaną wyciągnięte konsekwencje prawno-karne, decyduje możliwość przypisania im winy.
Kodeks karny przewiduje dla osób odpowiedzialnych karę grzywny, karę ograniczenia wolności do 12 miesięcy, pozbawienia wolności na okres od 3 miesięcy do 5 lat oraz zajęcie narzędzi przestępstwa, czyli nośników danych, komputerów i serwerów.
Odpowiedzialność na podstawie prawa autorskiego - odszkodowawcza i karna
Ochrona praw autorskich służy twórcy w stosunku do każdego, kto prawa te narusza. Jest to ochrona bezwzględna, niezależna od tego, czy twórcę i naruszyciela praw autorskich wiąże jakikolwiek stosunek obligatoryjny, np. umowa. Wykorzystanie dzieła bez zgody autora stanowi naruszenie jego autorskich praw majątkowych.
Korzystanie z oprogramowania polegające na rozpowszechnianiu cudzego utworu (programu komputerowego) bez uprawnienia albo wbrew warunkom umowy (np. bez licencji), jak też inne działania naruszające te prawa są zabronione pod groźbą kary także przez przepisy prawa autorskiego. Na podstawie art. 116 § 1 prawa autorskiego takie zachowanie jest zagrożone grzywną, karą ograniczenia wolności, albo pozbawienia wolności do lat 2. Surowsza kara jest przypisana, jeżeli sprawca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, albo uczynił sobie z takiego działania stale źródło dochodów, a łagodniejsza, gdy sprawca działał nieumyślnie.
Natomiast w ramach odpowiedzialności odszkodowawczej, czyli cywilnoprawnej z tytułu naruszenia autorskich praw osobistych lub majątkowych do oprogramowania, uprawniony podmiot może wystąpić z szeregiem roszczeń, przewidzianych w art. 79 prawa autorskiego. W przypadku naruszenia autorskich praw majątkowych, między innymi może on żądać zaniechania naruszeń (np. zaniechania korzystania z programu) lub naprawienia szkody - na zasadach ogólnych lub poprzez zapłatę wynagrodzenia w przypadku zawinionego naruszenia praw - nawet do trzykrotności wysokości wynagrodzenia, które należałoby się za udzielenie zgody na korzystanie z programu (np. za licencję na taki program).
Producent oprogramowania, *którego prawa autorskie zostały naruszone, może dochodzić *także naprawienia szkody na zasadach ogólnych (udowadniając faktyczny rozmiar szkody) lub zadowolić się zagwarantowanym ustawowo odszkodowaniem w wysokości dwukrotności wartości oprogramowania.
W razie naruszenia zawinionego ma prawo nawet do trzykrotności wartości programów. Zawinione naruszenie, o którym mowa powyżej, to nie tylko takie, które powstało z inicjatywy pracodawcy, ale również takie, któremu na skutek niedbalstwa nie przeciwdziałał w dostateczny sposób, np. gdy zatrudniony pracownik dokona instalacji nielegalnego oprogramowania na służbowym laptopie, czy komputerze.
Ponadto poszkodowanemu, na przykład producentowi oprogramowania, wolno też zażądać jednokrotnego lub wielokrotnego ogłoszenia w prasie, zawierającego odpowiedniej treści i zapis w odpowiedniej formie oświadczenia. Producent oprogramowania może również zażądać podania do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia sądu.
Warto w tym miejscu wspomnieć, że wysokość wynagrodzenia przewidzianego w art. 79 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych ustala się według stanu z chwili zamknięcia rozprawy (wyrok SN - III CK 366/03) i jest to wynagrodzenie, jakie otrzymałby autor, gdyby osoba, która naruszyła jego autorskie prawa majątkowe, zawarła z nim umowę o korzystanie z utworu w zakresie dokonanego naruszenia (Wyrok SA - I ACa 39/98).
Za nielegalne oprogramowanie w firmie odpowiada pracodawca
*Używanie pirackich aplikacji w firmowych komputerach zawsze obciąża pracodawcę, nawet jeśli podwładny korzysta z nich bez wiedzy i zgody pracodawcy. *Zgodnie z art. 120 § 1 Kodeksu pracy, w razie wyrządzenia przez pracownika szkody osobie trzeciej, zobowiązany do jej naprawienia jest wyłącznie pracodawca. Jednakże szkoda musi pozostawać w związku z wykonywaniem obowiązków pracowniczych. Nie oznacza to, że pracownik jest zupełnie bezkarny, gdyż następnie pracodawca może pociągnąć takiego pracownika do odpowiedzialności za wyrządzoną jemu szkodę.
Odpowiedzialność nieuczciwego pracownika wygląda jednak różnie w zależności od procedur, jakie wdrożyliśmy w celu zapobiegania takim praktykom lub ich wyeliminowania.
*Pracodawcy często stosują następujące metody: *
1. Pouczenie pracownika
Aby pracownik nie mógł skutecznie podnosić argumentu, że nie wiedział o zakazie instalacji programu pozyskanego nielegalnie na służbowym komputerze, pracodawca powinien mu zabronić samowolnej instalacji jakiegokolwiek oprogramowania na służbowym sprzęcie.
Najlepiej będzie, jak takie pouczenie zawrzemy na piśmie. W razie instalacji pirackiego programu, taki pracownik będzie wówczas odpowiadać wobec pracodawcy za szkodę wyrządzoną z winy umyślnej, a więc bez ograniczenia i to *do wysokości trzykrotnego wynagrodzenia. *
2. Porozumienie
Przydatnym stanie się także zawarcie w chwili zatrudnienia, jak również w trakcie stosunku pracy, porozumienia. Jest to umowa regulująca warunki korzystania z infrastruktury informatycznej, która precyzyjne określi nam prawa i obowiązki zatrudnionego pracownika i w przyszłości pozwoli na egzekwowanie odpowiedzialności dyscyplinarnej, włącznie z rozwiązaniem umowy bez wypowiedzenia (tzw. zwolnienie dyscyplinarne). Porozumienie możemy podpisać. Odmowa podpisania umowy o zasadach korzystania z infrastruktury informatycznej może stanowić przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie umowy o pracę.
* 3. Instalowanie programów tylko przez informatyków*
Najskuteczniejszą z możliwych formą zabezpieczenia przed piractwem w firmie jest wprowadzenie właściwych procedur technicznych i kontrolnych. Szeregowi pracownicy powinni mieć ograniczoną możliwość instalacji oprogramowania na oddanych im do używania komputerach. Instalacja odpowiednich i przydatnych do pracy programów, powinna leżeć w zakresie obowiązków firmowych informatyków.
* 4.Sprawdzanie i kontrola *
Prowadzenie okresowego sprawdzania, tzw. audytu zainstalowanego oprogramowania pozwoli pracodawcy na wczesne wykrycie ewentualnych nieprawidłowości i natychmiastowe ich usunięcie.
Pracodawca, który należycie i z wymaganą ostrożnością dopilnuje, aby instalowane w jego firmie oprogramowanie było legalne, w razie ewentualnych kłopotów ma prawo dowodzić, że przy braku własnej wiedzy specjalistycznej dołożył należytej staranności w wyeliminowanie piractwa w firmie.
Podjęcie opisanych powyżej kroków formalnych (pouczenie na piśmie, czy w formie porozumienia), w połączeniu ze stałym nadzorem i technicznym ograniczeniem możliwości instalacji programów przez nieuprawnione osoby pozwoli zminimalizować ryzyko wystąpienia w firmie tzw. _ piractwa komputerowego _. Gdyby jednak do tego doszło, łatwiej będzie pracodawcy egzekwować odpowiedzialność materialną i dyscyplinarną pracownika.
5. Kontrola w firmie
Kontrolę legalności oprogramowania w firmie przeprowadzi Policja, jeżeli posiada uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, _ piractwa komputerowego _. W przypadku zaistnienia przesłanek, pracodawca zostanie pociągnięty do odpowiedzialności karnej i może zostać też zobowiązany do zapłaty odpowiedniego odszkodowania na rzecz producenta/właściciela oprogramowania.
Jednakże prócz grożących mu sankcji, taka kontrola łączy się z nagłą utratą dostępu do sprzętu komputerowego i danych tam zgromadzonych. Tym samym może skutecznie uniemożliwić nam dalsze prowadzenie działalności gospodarczej. Może spowodować ogromne straty finansowe.
Warto się przed tym wszystkim odpowiednio wcześniej zabezpieczyć, stosując podane wyżej wskazówki, a przede wszystkim używając do pracy tylko legalnych programów komputerowych.