Ustawodawca z dniem 1 stycznia 2004 r. zmienił system dopuszczalnych limitów godzin nadliczbowych . Po pierwsze zrezygnował z 4 godzinnej normy ograniczającej zatrudnienie w godzinach nadliczbowych w skali doby. Zabieg ten musiał nastąpić w związku z wprowadzeniem 11 godzinnego odpoczynku dobowego (art. 132 K.p.), z którym zasadniczo norma ta pozostawałaby w kolizji.
W miejsce dotychczasowego ograniczenia, obecnie obowiązują normy dopuszczalnych godzin nadliczbowych w skali doby, wynikające właśnie z wprowadzonej zasady odpoczynku dobowego. Wobec obowiązku zapewnienia pracownikowi w każdej dobie, co najmniej 11 godzin wolnych od pracy w sposób nieprzerwany, pracodawca został tym samym skrępowany, w zakresie możliwości polecania pracy w godzinach nadliczbowych w skali doby.
W przypadku podstawowego systemu czasu pracy, przy normie dobowej wynoszącej 8 godzin, maksymalna liczba godzin nadliczbowych nie może przekraczać 5 godzin, gdyż 24 – (8 + 5) = 11. Zatrudnienie więc pracownika w godzinach nadliczbowych przez więcej niż 5 godzin nie zapewniałoby co najmniej 11 godzinnego odpoczynku dobowego w tej dobie.
W przypadku stosowania równoważnego systemu czasu pracy dopuszczającego przedłużenie normy dobowej do 12 godzin (art. 135 K.p.), w dniach w których pracownik w tym maksymalnym wymiarze pracuje, dopuszczalna byłaby tylko 1 godzina nadliczbowa.
Odmiennie nieco sprawa wygląda przy pozostałych dwóch równoważnych systemach czasu pracy. Mianowicie w systemach, o których mowa w art. 136 i art. 137 K.p. nie może być mowy o odpoczynku dobowym, gdyż dopuszczalny wymiar normy dobowej odpowiednio 16 i 24 godziny wyklucza ten odpoczynek. Pracownik w tych przypadkach ma prawo do odpoczynku równoważnego.
W tej sytuacji, rozważając kwestię dopuszczalnego zatrudnienia w godzinach nadliczbowych należy uznać, że w systemie dopuszczającym pracę do 16 godzin na dobę (art. 136 K.p.), pracodawca może zlecić pracownikowi pracę nadliczbową w granicach do 8 godzin, po którym to okresie bezpośrednio musi udzielić pracownikowi czasu wolnego w wymiarze co najmniej 24 godzin.
W przypadku natomiast systemu czasu pracy z art. 137 K.p., który dopuszcza pracę do 24 godzin na dobę w sytuacji zatrudnienia w konkretnym dniu w wymiarze obejmującym 24 godziny, pracodawca nie ma prawa zlecać pracownikowi pracy w godzinach nadliczbowych, gdyż norma 24 godzin jest maksymalnie dopuszczalną.
Pracownik objęty tym systemem czasu pracy może pracować w godzinach nadliczbowych tylko w przypadku, gdy zgodnie z rozkładem czasu pracy w danej dniówce roboczej pracuje krócej niż 24 godziny, wówczas dopuszczalna łączna liczba godzin normalnej pracy i pracy nadliczbowej nie może przekraczać 24 godzin.
Art. 151 § 4 K.p. upoważnia pracodawcę do określenia w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy lub umowie o pracę większego limitu rocznego godzin nadliczbowych, w granicach (łącznie czas pracy, plus godziny nadliczbowe) nie wykraczających poza przeciętnie 48 godzin tygodniowo w okresie rozliczeniowym. Oznacza to, że liczba godzin nadliczbowych w skali roku nie może przekraczać w stosunku do pracowników objętych normą tygodniowa czasu pracy wynosząca średnio 40 godzin – 416 godzin nadliczbowych.
Na tę liczbę składa się 8 godzin nadliczbowych tygodniowo razy 52 tygodnie w roku, co daje maksymalnie 416 godzin nadliczbowych. Z przepisu ponadto wynika, że rozkład tych godzin w okresie rozliczeniowym nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin tygodniowo.
Wyliczona maksymalna liczba godzin nadliczbowych w roku będzie bezpośrednio stosowana w przypadku 12 miesięcznego okresu rozliczeniowego. Przy sześciomiesięcznym okresie rozliczeniowym liczba godzin nadliczbowych w okresie rozliczeniowym nie będzie mogła przekraczać 208 godzin, a przy 4 miesięcznym 140 godzin, natomiast przy miesięcznym 35 godzin (przy zastosowaniu zaokrąglenia).
Taki sposób rozłożenia godzin nadliczbowych w czasie wynika stąd, że oprócz rocznej liczby dopuszczalnych godzin ponadnormatywnych, drugim elementem hamującym jest nie przekraczanie średnio w okresie rozliczeniowym 48 godzin pracy tygodniowo.
Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej na temat godzin nadliczbowych zobacz
e-book – Godziny nadliczbowe rel="nofollow">