Artykuł pt. „Przedawnienie roszczeń pozaubezpieczeniowych z tytułu wypadków przy pracy, chorób zawodowych i chorób parazawodowych” wzbudził kontrowersyjne poglądy, w zakresie poprawności wyłączenia stosowania przepisów Kodeksu cywilnego.
Konieczne jest więc przybliżenie omówionego problemu oraz wyjaśnienie powstałych wątpliwości, tym bardziej, że prezentowana teza ma charakter nowatorski i pozostaje w sprzeczności z dotychczasowym kierunkiem orzeczniczym.
W takich sytuacjach, uzasadnienie nowego, głoszonego poglądu musi być szczególnie precyzyjnie skonkretyzowane, aby naocznie wykazać przekonującą podstawę do postawienia tezy o zasadności odmiennego, od powszechnie przyjętego twierdzenia.
W tym zakresie, istotne znaczenie odgrywają wszelkie wątpliwości i kontrpropozycje a także odmienne argumenty, gdyż tylko ścieranie się różnych poglądów może doprowadzić do wypracowania najlepszego kierunku wykładniowego.
Stosowanie Kodeksu cywilnego do roszczeń ze stosunku pracy
Z art. 300 K.p. wynika, że w sprawach nie unormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy.
Przepis ten reguluje ściśle warunki, jakie musza być łącznie spełnione, aby można było do stosunku pracy (roszczenia ze stosunku pracy) zastosować przepisy Kodeksy cywilnego, są to:
1. istnienie rzeczywistej luki konstrukcyjnej w przepisach prawa pracy,
2. niesprzeczność regulacji cywilistycznej z podstawowymi i pozostałymi zasadami prawa pracy,
3. zastosowanie przepisów Kodeksu cywilnego w sposób odpowiedni, to znaczy z uwzględnieniem właściwości prawa pracy.
Analizując dopuszczalność zastosowania do roszczeń odszkodowawczych z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przepisów Kodeksu cywilnego trzeba zbadać, czy proponowany do zastosowania przepis nie spowoduje naruszenia któregokolwiek z wymienionych powyżej trzech warunków.
Bez głębszych analiz jasno widać, że stosowanie do roszczeń odszkodowawczych dochodzonych od pracodawcy z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej albo parazawodowej instytucji przedawnienia przewidzianej w art. 442 § 1 K.c. jest sprzeczne z warunkiem a) i tym samy z art. 300 K.p. z kilku powodów.
Przede wszystkim przepisy Kodeksu cywilnego mogą być stosowane tylko w sprawach nie uregulowanych w prawie pracy. Zagadnienie przedawnienia roszczeń ze stosunku pracy jest uregulowane w art. 291 i nast. K.p., co tym samym wyłącza możliwość stosowania przepisów Kodeksu cywilnego.
Kompletność regulacyjną przedawnienia roszczeń ustalić przy tym trzeba odrębnie w stosunku do pracownika i odrębnie w stosunku do pracodawcy. W niniejszym opracowaniu koncentruję się na omówieniu przedawnienia roszczeń pracownika względem pracodawcy.
Z punktu widzenia konstrukcji przepisów dotyczących przedawnienia roszczeń pracownika, stwierdzić można, że Kodeks pracy przewiduje jedyny przypadek stosowania przepisów Kodeksu cywilnego, wskazany wyraźnie w art. 291 § 3 K.p.
Zgodnie z tym przepisem, jeżeli pracownik umyślnie wyrządził pracodawcy szkodę, do przedawnienia roszczeń o naprawienie tej szkody stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego.
Jak widać, w strukturze treści art. 291 K.p. ustawodawca regulując kompleksowo sytuację pracownika w zakresie przedawnienia jego roszczeń dochodzonych od pracodawcy, nie przewidział innej możliwości stosowania przepisów Kodeksu cywilnego.
Wyłączeniu art. 442 § 1 K.c. nie stoi na przeszkodzie stosowanie innych regulacji Kodeksu cywilnego dotyczących czynów niedozwolonych, ponieważ te zagadnienia nie są uregulowane przepisami prawa pracy i nie są sprzeczne z zasadami prawa pracy.
Błędne jest przy tym twierdzenie, o immanentnym powiązaniu odpowiedzialności deliktowej pracodawcy względem pracownika, z terminem przedawnienia roszczeń określonym w art. 442 § 1 K.c., skoro w art. 291 § 3 K.p. wyraźnie wskazano jedyny przypadek w jakim do przedawnienia roszczeń pracownika znaleźć mogą zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego.
W konsekwencji, deliktowa odpowiedzialność pracodawcy z tytułu wypadku przy pracy, choroby zawodowej, czy choroby parazawodowej objęta będzie przedawnieniem roszczeń przewidzianym w art. 291 § 1 K.p.
Wbrew pozorom, 10 letni termin przedawnienia roszczeń z art. 442 § 1 K.c. bynajmniej nie jest rozwiązaniem korzystniejszym od zasad przedawnienia roszczeń z art. 291 § 1 K.p. W tym ostatnim przepisie zasadnicze znaczenie odgrywa bowiem dzień, w którym roszczenie stało się wymagalne. Od tego dnia dopiero biegnie, ów trzyletni termin przedawnienia.
Wymagalność roszczenia o odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy a zwłaszcza choroby zawodowej, lub parazawodowej ma bardzo istotne znaczenie dla poszkodowanego pracownika, jeśli zważyć, że szereg chorób charakteryzuje się tzw. okresami utajenia choroby.
Oznacza to, że skutki zdrowotne narażenia zawodowego powstają dopiero po pewnym indywidualnie określonym czasie, licząc od zakończenia narażenia zawodowego.
Dopiero w momencie ujawnienia się negatywnych skutków tego narażenia, możemy mówić o wymagalności roszczenia o odszkodowanie i od tego momentu zaczyna biec trzyletni termin przedawnienia roszczeń.
Poprawna wykładnia art. 291 K.p. w związku z art. 300 K.p. prowadzi do wniosku, że roszczenia pozaubezpieczeniowe związane z wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową a także roszczenia odszkodowawcze dotyczące chorób parazawodowych ulegają 3 letniemu przedawnieniu na zasadach przewidzianych w art. 291 § 1 K.p.
Wątpliwości interpretacyjne
Postawionej wyżej tezie sprzeciwił się jeden z Internautów, zarzucając, że zgodnie z art. 32 Konstytucji RP wszyscy są równi wobec prawa i dlatego, przepis art. 291 § 3 K.p. musi się również odnosić do przedawnienia roszczeń pracownika, jeżeli pracodawca umyślnie wyrządził pracownikowi szkodę.
Opierając swoje twierdzenie na tych argumentach stwierdził, że tym samym cały mój wywód wykładniowy misternie przeprowadzony w artykule pt. „Przedawnienie roszczeń pozaubezpieczeniowych z tytułu wypadków przy pracy, chorób zawodowych i chorób parazawodowych”- „legł w gruzach”.
Wyjaśnienie wątpliwości interpretacyjnych
Rzeczywiście, pozornie można sądzić, że skoro art. 291 § 3 K.p. dotyczy nie tylko pracownika ale także pracodawcy, to oznacza, że zupełność regulacyjna Kodeksu pracy w zakresie problematyki przedawnienia roszczeń nie ma miejsca i tym samym moje twierdzenie nie jest prawdziwe.
Twierdzenie to, choć zasadniczo poprawne, nie przesądza jednak o błędności postawionej przeze mnie tezy wykładniowej w zakresie stosowania art. 291 § 1 K.p. do przedawnienia roszczeń pozaubezpieczeniowych z tytułu wypadku przy pracy, choroby zawodowej, czy choroby parazawodowej.
Powoływanie się, w tym przypadku, na art., 32 Konstytucji RP nie jest trafne z tego powodu, że różnicowanie sytuacji prawnych dopuszcza się powszechnie w prawie pracy. Wiele instytucji jest inaczej uregulowanych w stosunku do pracownika a inaczej w stosunku do pracodawcy. Przykładowo wystarczy wskazać na zasady odpowiedzialności materialnej stron stosunku pracy.
Trzeba przy tym pamiętać, że stosowanie art. 32 Konstytucji RP może dotyczyć tożsamych podmiotów, tymczasem tutaj mamy do czynienia z dwoma różnymi podmiotami a mianowicie pracownikiem i pracodawcą.
Nie wchodząc w szczegóły, można jedynie stwierdzić, że z założenia prawo pracy w szeregu instytucjach prawnych odmiennie reguluje pozycję prawną pracownika a odmiennie pozycję prawną pracodawcy i taki stan oczywiście nie narusza art. 32 Konstytucji.
Postawiony zarzut w zakresie kompletności regulacyjnej problematyki przedawnienia roszczeń w Kodeksie pracy jest jednak zasadny. Rzeczywiście, takiej idealnej kompletności regulacyjnej w tym zakresie nie ma.
O kompletności regulacyjnej można mówić zarówno w aspekcie całościowej regulacji instytucji przedawnienia roszczeń, dotyczącej obu stron stosunku pracy, jak również w aspekcie kompletności regulacyjnej problematyki przedawnienia roszczeń oddzielnie dotyczącej pracownika i oddzielnie dotyczącej pracodawcy.
W interesującym nas zakresie analizujemy kwestię pozycji prawnej pracownika. Wobec tego analizie podlega ocena kompletności regulacyjnej terminu przedawnienia roszczeń pracowniczych, pozostawiając na boku termin przedawnienia roszczeń pracodawcy względem pracownika.
Faktycznie, oceniając przypadek umyślnego wyrządzenia szkody przez pracodawcę pracownikowi, powiemy, że do przedawnienia takiego roszczenia zastosowanie będzie miał nie art. 291 K.p. ale przepisy Kodeksu cywilnego.
Nie jest to jednak argument przesądzający o tym, że do roszczeń pozaubezpieczeniowych dochodzonych przez pracownika od pracodawcy możemy stosować poprawnie przepis o terminie przedawnienia roszczeń zawarty w art. 442 § 1 K.c.
Pozostaje bowiem konieczność przeprowadzenia analizy dopuszczalności zastosowania art. 442 § 1 K.c., pod kątem wyżej wymienionych w punktach a) i b) przesłanek. Tylko pozytywne uznanie, że te przesłanki zachodzą pozwala poprawnie sięgnąć do przepisów Kodeksu cywilnego.
Poszukując zatem odpowiedzi na pytanie pierwsze dotyczące pkt. a), musimy jednoznacznie wyjaśnić, czy w przepisach Kodeksu pracy istnieje rzeczywista luka konstrukcyjna w zakresie terminu przedawnienia takich roszczeń.
Na to pytanie nie sposób odpowiedzieć inaczej, jak tylko negatywnie. Takiej rzeczywistej luki konstrukcyjnej w przepisach Kodeksu pracy nie ma. Art. 291 § 1 K.p. ma brzmienie, z gramatycznego punktu widzenia bardzo szerokie, stanowiąc, że roszczenia ze stosunku pracy ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.
Roszczenie pozaubezpieczeniowe z tytułu wypadku przy pracy, choroby zawodowej lub choroby parazawodowej jest niewątpliwie roszczeniem ze stosunku pracy, toteż brak jest podstaw do tego, aby pozytywnie odpowiedzieć, iż w przepisach prawa pracy istnieje rzeczywista luka konstrukcyjna w zakresie przedawnienia takich roszczeń pracowniczych.
Zresztą, w orzecznictwie Sądu Najwyższego dopuszczalność stosowania do omawianego przedawnienia roszczeń art. 442 § 1 K.c. wywodzona jest z faktu, iż przepis ten jest regulacją szczególna w stosunku do zasad przedawnienia roszczeń zawartych w Kodeksie pracy i dlatego wyłącza stosowanie art. 291 § 1 K.p.
Sąd Najwyższy nigdy zatem nie twierdził, że w przepisach prawa pracy w tym zakresie istnieje rzeczywista luka konstrukcyjna. Stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego, SN oparł na założeniu, iż art. 442 § 2 K.c. w stosunku do art. 291 K.p. jest przepisem szczególnym, wobec tego zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 5 K.p. przepisy Kodeksu pracy o przedawnieniu roszczeń podlegają wyłączeniu.
Teza ta jest oczywiście błędna, ponieważ, jak wiadomo, relację między prawem pracy a prawem cywilnym reguluje nie art. 5 K.p. ale art. 300 K.p. Z tego więc powodu, dalsze uzasadnianie błędności stosowania art. 442 § 1 K.c. do przedawnienia pracowniczych roszczeń pozaubezpieczeniowych z tytułu wypadku przy pracy, choroby zawodowej lub choroby parazawodowej jest zbędne.
Odnosząc się więc do podniesionego przez Internautę argumentu wykazującego kontrowersyjność, czy wręcz błędność wywodzenia twierdzenia o wyłączeniu stosowania przepisów Kodeksu cywilnego przez pryzmat wyłączności regulacyjnej problematyki przedawnienia roszczeń zawartej w Kodeksie pracy – uznać trzeba w tej części zastrzeżenia jak zasadne.
Nie zmienia to jednak zasadniczego poglądu na temat poprawności stosowania art. 291 § 1 K.p. do przedawnienia roszczeń pozaubezpieczniowych z tytułu wypadku przy pracy, choroby zawodowej, czy choroby parazawodowej, ponieważ zanegowany argument stanowił jedynie jeden z kilku powodów uzasadniających postawioną tezę.
Zasadnicza kwestia sprowadza się bowiem do jednoznacznego ustalenia, że w świetle art. 300 K.p. przepis art. 442 § 1 K.c. nie może być stosowany do przedawnienia omawianych roszczeń pracowniczych.
Na koniec chciałem zwrócić uwagę, że podstrona Dla Ekspertów przeznaczona jest właśnie do wymiany poglądów, krytyki i stawiania własnych uzasadnionych ocen i tez, toteż krytyczny głos Internaty należy ocenić bardzo pozytywnie.