Zgodnie z nowym art. 23711a K.p. ustawodawca nałożył na pracodawcę powszechny* obowiązek konsultacji* z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkich działań podejmowanych w sferze bhp. Wyliczone w art. 23711a § 1 sytuacje należy rozumieć jako najważniejsze przypadki tej konsultacji.
Pracodawca ma obowiązek zapewnić odpowiednie warunki do przeprowadzenia konsultacji oraz zachować pracownikom lub ich przedstawicielom prawo do wynagrodzenia za czas przeznaczony tym konsultacjom.
Z nowej przepisu wynikają, ponadto następujące zasady:
- pracownik może żądać od pracodawcy podjęcia konsultacji w każdej sprawie z zakresu bhp,
- pracownicy lub ich przedstawiciele, w tym wchodzący w skład komisji bhp, mogą kierować do pracodawcy wnioski w sprawie eliminacji lub ograniczenia zagrożeń zawodowych,
- na uzasadniony wniosek pracowników lub ich przedstawicieli inspektorzy pracy podejmują działania kontrolno-nadzorcze,
- pracownicy lub ich przedstawiciele nie mogą ponosić jakichkolwiek negatywnych skutków z tytułu realizacji praw zapisanym w komentowanym przepisie.
Pod pojęciem przedstawicieli pracowników należy rozumieć w pierwszym rzędzie zakładowe organizację związkową a w zakładach w których związki nie funkcjonują przedstawicieli pracowników wybranych przez załogę w sposób przyjęty u danego pracodawcy.
Jednym z forum form konsultacyjnych problematyki bhp jest komisja bezpieczeństwa i higieny pracy , działająca zgodnie z art. 23712 K.p. w zakładach pracy zatrudniających więcej niż 250 pracowników. Granica wskazanego zatrudnienia wynika z liczby pracowników, bez względu na zatrudnienie w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy.
Struktura komisji przewiduje w jej składzie równą liczbę przedstawicieli pracodawcy i pracowników. Pracodawcę mają reprezentować pracownicy lub osoby wykonujące zadania z zakresu bhp oraz lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę medyczną nad pracownikami.
Pracowników reprezentują wybrani ich przedstawiciele, w tym społeczny inspektor pracy, w zakładach, w których SIP funkcjonuje. Przewodniczącym komisji jest pracodawca lub osoba przez niego upoważniona a wiceprzewodniczącym społeczny inspektor pracy a w jego braku inny reprezentant pracowników.
Udział lekarza w komisji bhp nie jest niezbędny. Obowiązek ten nie jest obwarowany rodzajem łączącego go stosunku prawnego z pracodawcą, dlatego lekarz nie musi być pracownikiem danego zakładu pracy. Pracodawcy może zatrudnić lekarza w charakterze pracownika, ale może także zapewnić jego udział poprzez np. zawarcie umowy zlecenia.
Komisji bhp jako organowi doradczemu i opiniodawczemu pracodawcy, zgodnie z art. 23713 K.p., przydzielono zadania w zakresie :
- przeglądu warunków pracy,
- okresowej oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pracy,
- opiniowania podejmowanych przez pracodawcę środków zapobiegających wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym,
- formułowania wniosków dotyczących poprawy warunków pracy,
- współdziałania z pracodawcą w realizacji jego obowiązków w zakresie bhp.
Przegląd warunków pracy powinien być przeprowadzany raz w roku a w razie potrzeby częściej, stosownie do wyników okresowej oceny stanu bhp.
Posiedzenia komisji odbywają się w godzinach pracy nie rzadziej niż raz w kwartale. Za czas nie przepracowany w związku z udziałem w posiedzeniu komisji przedstawiciele pracowników zachowują prawo do wynagrodzenia, obliczane tak jak wynagrodzenie za urlop, z tym, że składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym przypadało niewykonywanie pracy, zgodnie z § 5 rozporządzenia MPiPS z 29.05.1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy...., Dz. U. nr 6,2 poz. 289, zm. Dz. U. z 1997 r. nr 2, poz. 15.
Przedstawiciele pracowników dla celów dokonywania konsultacji problemów bhp oraz dla celów składu komisji bhp, zgodnie z art. 23713a K.p., wybierani są przez zakładowe organizacje związkowe, a w razie ich braku w trybie przyjętym w danym zakładzie pracy. Oznacza to, że o tym trybie mają decydować pracownicy a nie pracodawca.
Ustawodawca nie określa żadnych zasad wyboru przedstawicieli pracowników pozostawiając im w tym zakresie pełną swobodę. Powołanie i odwołanie przedstawicieli pracowników rządzi się podobnymi zasadami jak wybór społecznych inspektorów pracy, co oznacza, że żadne organy zewnętrzne nie mają wpływu ani kompetencji do kontrolowania poprawności takich wyborów (por. postanowienie Kolegium Kompetencyjnego SN z 9.11. 1995 r. III PO 16)95, OSN z 1996 r. nr 12, poz. 176).
Wybory przedstawicieli pracowników dokonywane według zasad przewidzianych przez załogę, powinny być przeprowadzane także w godzinach pracy, przy zachowaniu przez pracowników prawa do wynagrodzenia, ponieważ jest to element składowy instytucji konsultacji oraz komisji bhp.
Przedstawiciele pracowników wybrani w trybie art. 23713a K.p. będą także realizować swe zadania w zakresie problematyki objętej art. 91 § 2, art. 145 § 2 i art. 1517 § 4 K.p.